گشت و گذار در بافت تاریخی گرگان و گنبد

جرجانی که نویسندگان وصف کرده بودند با ۱۲۰۰ هکتار وسعت، محل آمد و شد ادبا و فضلا بوده و در پناه دیواری در حدود ۲۰۰ کیلومتر، مقابل اقوام مهاجم می‌ایستاده. جرجان در کنار میل بالابلند قابوس و امامزاده یحیای محبوب، روزگاری یکی از شهرهای مهم ایران بوده و حالا در همسایگی شهر گنبدکاووس آرام نشسته. اما افول جرجان فرصتی برای شهر گرگان شد تا جای خالی اش را پر کند.

گرگان همان شهری است که می‌گویند از باقیمانده پولی که به ساخت دیوار دفاعی گرگان اختصاص داشته، بنا شده. بیشتر خانه‌ها و عمارت‌های تاریخی شهر حاصل دست و دلبازی‌های خان‌های قاجاری است که مبالغ هنگفتی خرج آبادانی شهر کردند. اگر می‌خواهید باقیمانده این تاریخ پرفراز و نشیب و معماری‌های زیبا ببینید، با ما راهی شوید تا تاریخ زیبای گرگان و گنبد کاووس را در استان گلستان ببینید.

تاریخ در کنار مردم
میل گنبد فقط تاریخ نیست، فرهنگ مردم گنبد را هم با خود دارد. این گنبد که دیگر تبدیل به نشانه این شهر شده، مراسم سنتی چندین نسل را به چشم دیده؛ هم خنده‌هایی زیبا که امروز بر صورت عروس‌داراها نشسته و هم اشک روزهای عزا را بر چهره اهالی گنبد. اگر این میل زبانی می‌داشت، ناگفته‌های بسیاری از زندگی روزمره مردم این شهر بازگو می‌کرد.

قصر قابوس
سربلندترین یادگاری تاریخ ایران را آجرهایی قرمز و بی‌لعاب سر و شکل داده‌اند که زیرنور آفتاب هزاران ساله طلایی شده‌‌اند.حاصل هنرپروری شمس​المعالی​قابوس​بن وشمگیر، گنبدی شد که به نقل کتیبه‌اش، قصری عالی است: “هذا القصرالعالی/الامیر شمس المعالی”

تا بلندترین برج

شهر گنبد در همسایگی جرجان، بعد از ساختن گنبدکاووس این طور نامیده‌شد؛ از زمانی که «شمس‌المعالی قابوس‌بن وشمگیر» در جرجان سلطنت می‌کرد. شمس‌المعالی ادیب و فاضل بر تخت پادشاهی آل‌زیار نشست تا هم خونریزی کند و هم هنرپروری که یکی از نمونه‌هایش همین میل گنبد است.

میل گنبد بر بالای تپه‌ای دست ساز با ۵۵ متر ارتفاع و بیش از هزار سال قدمت است. برج سراسر آجری قابوس دو کتیبه کوفی دارد، دو کتیبه مشابه که اگر یکی آسیب دید، آن یکی بماند و از نام و نشانی قابوس و سال ساخت بنا بگوید. بلندترین برج آجری جهان که زمانی میل راهنمای جرجان بوده را می‌شود در باغ ملی، در مرکز شهر گنبدکاووس دید.

امامزاده یحیی (ع) بعد از چند خیابان کوتاه به بلوار یحیی‌بن‌زید(ع) خواهید رسید، به آرامگاه یحیی مظلوم مقتول. سال ۱۲۵ هجری هزاران یحیی در این سرزمین متولد شدند، همان سالی که بنی‌امیه بعد از سه روز و سه شب مبارزه، یحیی(ع) را شهید کردند و پیکر بی‌سرش را بر دروازه شهر جرجان بردار کردند.

خراسانی‌ها و طبرستانی‌ها یک هفته عزاداری کردند و برای زنده نگه داشتن نامش، هر نوزادی را که در آن سال به دنیا آمد، یحیی نامیدند. یحیی بن زید، از نوادگان امام چهارم که وقتی شهید شد، فقط ۱۸ سال داشت. امامزاده محبوب گنبدی‌‌ها محرابی از کاشی‌های نفیس داشته که در بازسازی‌های عجولانه پهلوی کاشی‌هایش یا به غارت رفتند یا به زیرخاک.

حالا امامزاده در انتهای بلوار یحیی‌بن‌زید(ع) یک ایوان دارد و بقعه‌ای جمع‌وجور که همیشه پر است از زائر. بقعه او در شهر گنبد در منتهی‌الیه یکی از خیابان‌های اصلی شهر جرجان، سرپاترین و محبوب‌ترین ساکن جرجان است.

شهر جرجان کانال‌هایی با عمق سه​ متر و عرض ۱۸۰سانتی‌متر، خیابان‌هایی پوشیده با آجر سرخ، کوره‌های سفال‌پزی و کارگاه‌های شیشه‌گری و آهنگری و فلزکاری تنها بخشی از تاریخ پربار جرجانند، شهری که ۱۳ دهه از شناسایی اش می‌گذرد و هنوز آجرهایش، آجر خانه‌های نوساز می‌شود و سفال‌هایش زیر پای عابران می‌شکند و حریمش با ساختمان‌های نوساز خدشه‌دار می‌شود.

فنس‌های مداوم دور تا دور بخش‌های زیادی از شهر را گرفته‌اند اما می‌شود از پشت همین فنس‌ها هم روزگار آباد شهر را دید. از بلوار امامزاده​یحیی(ع) گنبد می‌توانید به این شهر تاریخی برسید.

در جست و جوی دیوار تاریخی

گفته می​شود طول دیوار اطراف شهر گرگان به ۲۰۰ کیلومتر می‌رسیده، با دو و نیم متر ارتفاع و ۱۰ متر پهنا. معلوم نیست فیروز آن را ساخت یا انوشیروان ساسانی، اما قرار بوده جرجان را از حملات قبایل شمالی حفظ کند. «قزل‌آلانگ»، دیوار یا همان سد دفاعی گرگان که به سد ‌اسکندر هم معروف است از ناحیه گمیشان شروع می‌شده و تا کوه‌های «گلی​داغ» ادامه داشته است. بهترین منطقه برای دیدن این باقیمانده‌ها جاده گنبد – کلاله در مسیر روستای آق‌آباد است.

از سرچشمه تا نعلبندان

امامزاده نور سکه‌هایی که اوایل دوران اسلامی در گرگان ضرب می‌شدند نام «دار المومنین» را بر خود داشتند. برو و بیای مداوم سادات سبزجامه گرگان را دارالمومنین کرده‌بود. یکی از این سادات اسحاق بن‌‌موسی‌‌بن جعفر(ع) است که در طلب برادرش امام​رضا(ع) به گرگان آمد و ماندگار شد.

برای زیات مرقد آجری او باید تا محله نعلبندان رفت و سراغ امامزاده نور را گرفت. بنای امامزاده یک بنای ۱۲ وجهی است که به انواع و اقسام تزئینات آجری مجهز است؛ از کاربندی‌های هندسی دقیق طاق‌ها گرفته تا کتیبه‌های خاکی رنگ کوفی. از دیدن محراب گچ‌بری امامزاده غافل نشوید که یکی از شاهکارهای گچ‌بری دوران سلجوقی است.

بافت تاریخی در جوار حرم اسحاق بن موسی بن جعفر(ع) می‌شود به دل شهر کهن و بافت تاریخی گرگان زد. در همسایگی امامزاده نور، مسجد کهن آدینه گرگان را می‌توان دید که سابقه ساختش به عهد سلجوقی برمی‌گردد. برای اثبات این مدعا، مسجد هنوز مناره کوتاه مزین به تزئینات آجرکاریش را نگه داشته، مناره‌ای که به نظر می‌رسد قدی بلندتر از این داشته و مأذنه چوبی در میانه قد اولیه آن قرار گرفته است.

تکایای چوبی محله نعلبندان از دیگر دیدنی‌های این محله‌اند، تکایایی که اگرچه حالا گرفتار سکوت روزهای کهنسالی هستند، اما زمانی جمعیت مشتاق فراوانی را پناه می‌دادند تا به تماشای تعزیه و عزاداری بنشینند. خانه‌های تاریخی باقری و شیرنگی می‌تواند از دیگر کشفیات این پیاده‌روی باشد. راسته بازار نعلبندان را ندیده، محله را ترک نکنید که در گوشه و کنار حجره‌هایش به جز تاریخ، می‌شود سوغاتی‌های مناسب و ارزان‌قیمت هم پیدا کرد.

موزه گرگان انواع سنگ مزارهای ریشه‌دار، صندوقی و گهواره‌ای از مزارهای اطراف گرگان، رادکان، گنبد کاووس، مینودشت و بندرگز به امانت گرفته‌شده و در این مجموعه نگهداری می‌شود. دکتر «منوچهر ستوده» – نویسنده کتاب از آستارا تا استرآباد – موزه را در سال ۱۳۵۲ افتتاح کرد. در ویترین‌های موزه همه چیز پیدا می‌شود؛ از درهای چوبی حکاکی شده و دستبندها و سربندهای طلایی روستای زیارت تا سکه‌های رنگ‌ورو رفته گرگان یا سفال‌های براق و زرین‌ جرجان.

برای دانلود کلیک نمائید نکته بسیار مهم در مورد دانلود فایل: اگر لینک دانلود بالا با dl شروع شد، لطفا برای دانلود فایل به جای http از https استفاده نمائید.
برچسبها
مطالب مرتبط

دیدگاهی بنویسید.

بهتر است دیدگاه شما در ارتباط با همین مطلب باشد.

0