مونوگرافی محله سرچشمه

تهیه کنندگان: علی رضا شیخ زاده – فرید باعث – علی نیازی (۱۳۸۷)

مقدمه :
دراین تحقیق میدانی سعی شده سیر تحول فضای مسکونی و تجاری دو سوی خیابان ری که به محله سرچشمه معروف است ، بررسی شود. ­این منطقه مسکونی طی ۳۰ سال گذشته، بافت مسکونی خود را از دست داده و به یکی از مراکز تجاری و یکی از بزرگترین بازارهای شهر تهران تبدیل شده است، بنابر این کاربرد واژه محله در مورد آن تردید آمیز می نماید. ما سعی کردیم که با یک پژوهش میدانی، دلیل اینکه چرا این محله به تعبیر یکی از کسبه به« حومه بازار»یا « حلبی بازار» تبدیل شده را بیابیم . نکته جالب برای ما این بود که وقتی به مغازه­ها و محل­های تجاری می­رفتیم و با کسبه صحبت می­­کردیم و سوالاتی از قبیل اینکه شما مالک هستید؟ چندسال است مغازه دارید؟ وضع درآمدی شما چطوراست؟ را می­پرسیدیم، فکر می­کردند که ما مامور مالیاتی هستیم و می­گفتندکه ما مالک نیستیم بلکه شاگرد هستیم، نمی­دانیم و حتی وقتی توضیح می دادیم که ما مامور مالیاتی نیستیم و دانشجوهستیم واین فقط یک تحقیق است ، باز از جواب دادن خودداری می­کردند . حتی یکی از کسبه به ما گفت که اگر شما واقعاًدانشجو هستید چرا نمی روید دنبال درس درس و مشقتان به این کارها چه کار دارید؟ درهر صورت با ­ پرسش از تعدادی از کسبه ومردم محله به این نتایج رسیدیم :

تاریخ تاسیس محله و پیدایش بازار دراین مکان :

کمتر کسی پیدا می­شود که بداند تاریخ تاسیس محله کی بوده ولی بعضی می­گفتند: زمان قاجاریه و ابتدای پهلوی. بعد از پایتخت شدن تهران در زمان قاجار این محل به دلیل مرکزیت مورد توجه قرار گرفت . در سالهای ۱۲۸۰ تا ۱۳۱۰ این محل، از جنوب، انتهایی ترین محل تهران بوده که از شرق به دروازه دولاب و از جنوب به دروازه غار منتهی می­شد، این محل به دلیل اینکه به دو دروازه اصلی شهر نزدیک بود محل رفت وآمد آدم­ها – حیوانات اهلی و محل بارگیری اجناس بود. حتی آنجا ایستگاه اول قطارهای دودی بود که مردم سوار آن می­شدند و به ری سفر می­کردند.(میدان قیام امروزی) حتی امروز هم آثاری از آن میدان دیده می­شود.
به هرحال نکته قابل مهم برای ما این بود که چرا این محل تبدیل به بازار خرید و فروش لوزام منزل خودرو و موتورسیکلت شده است, که حتی روزهای جمعه هم آدم جرأت نکند از این خیابان رد شود به دلیل ترافیک و شلوغی. با گفتگو از اهالی محل به این نتیجه رسیدیم:
از بعد از انقلاب اسلامی(حدود سالها ۵۸-۵۷) به بعد و با وجود گسترش شهرتهران و مهاجرت مردم به این شهر و با بالا رفتن تدریجی سطح مصرف ،شهر تهران به چندین بازار مصرفی احتیاج داشت. درمحدوده بازار بزرگ تهران دیگر مغازه­ای خرید و فروش نمی­شد و بازار هم گنجایش پذیرفتن بازار جدید را نداشت به این دلیل« کسبه مهاجر» تصمیم گرفتند بازاری نزدیک به بازار بزرگ تهران تاسیس کنند. (البته یکی دیگر از این دلایل این بود که اجناس این بازارحجیم بوده و بازار باید جایی می بود که فضای باز داشته باشد). پس از حدود سال­های ۶۰ به بعد ابتدا مغازه­های کوچک محل خریداری شد و سپس کار به خرید خانه ها برای انبار رسیـد بالا رفتن قیمت خانه ها ومغازه های قدیمی مالکان را تشویق می کرد تا املاک خود را بفروشند وبه محله های نو ساز تر نقل مکان بدهند.با گسترش مغازه­ها اندک اندک این محله مسکونی تبدیل تبدیل به یک بازار شد وبه منطقه مرکزی تجاری cbdپیوست .
البته باید این مطلب را ذکر کنیم که نه تمامی این خیابان بلکه قسمتی از آن( از ابتدا از شوش تا چهارراه عادل واز انتها ازخیابان ۱۵ خرداد تا خیابان امیرکبیر) به بازار تبدیل شده ودیگر جاهای این خیابان مسکونی است. به هر حال این خیابان در واقع خط وسط یکی از محله های قدیمی تهران بنام سزچشمه بوده است که دچار چنین تحول عظیمی از لحاظ کارکردی و کالبدی شده است( در دو سوی بجای خانه هاو مغازه های قدیمی پاساژ ساخته اند).

وضع اقتصادی

وضع اقتصادی مردم را دراین ناحیه نمی­توان فهمید . زیرااکثرکسانی که دراین محل مغازه داشتند دراین محل ساکن نبودند.
این محله بسیارشلوغ- پرترافیک و پر رفت و آمد است و بیشتر کسانی هستند که قصد خرید و فروش کالا دارند. نبودن پارکینگ عمومی در محل و پارک کردن خودروها به صورت دوبله و خالی و پرکردن بار در جای نامناسب باعث شده تا محیط شلوغ و پر رفت و آمد و پر سروصدایی ایجاد شود.

وضعیت محله از لحاظ آسایش

این محله و خیابان بطور کامل از امکاناتی چون آب ؛ برق ؛ تلفن و فاضلاب برخوردار است. البته به گفته بعضی از ساکنان در مواقع بارش باران و با گرفتن جوی ­های آب، آب جوی بالا می­آید و به سطح خیابان می­رسد و باعث آلودگی خیابان و گاهی پیاده روها می­شود. در کناره خیابان درهر ۲۰۰ متر یک سطل زباله بزرگ برای گردآوری زباله­های محله وجود دارد. از نظر فضای سبز ولی منقطه خیلی غنی نیست. و فقط درانتهای محله یک پارک هست که در زمان گذشته یخچال بوده است.
دراین خیابان دو فرهنگ سرا و خانه فرهنگ وجوددارد( خانه فرهنگ کوثر و خانه فرهنگ محله). از لحاظ جرم شناسی می­توان فقط به دزدی­های کوچک ونیمه کوچک نام برد که درچند سال اخیر بوده، دلیل آن هم این بوده که این محل، محل کسب و داد و ستد است، دزدی دراین محل کم و بیش دیده می­شود. محل از لحاظ ایمنی برای کودکان و سالمندان چندان مناسباست، آن هم به دلیل رفت و آمد شدید مردم و اتوموبیلها .
دراین خیابان یک زمین چمن هم وجود دارد( زمین چمن داوود دهقانی) که می­تواند محل خوبی برای بازی و تفریج بچه­های محل باشد ولی پاسخگوی تمام بچه­های محل نیست. همچنین این محله دارای مسجد، حسینیه و امام زاده است ( مسجد و حسینیه همدانیها و امام زاده یحیی) ودرایام سوگواری یکی از فعالترین محله­های تهران در زمینه عزاداریها و برپایی مراسم است.
از نظر حمل و نقل عمومی و تاکسی­های خطی محله به دلیل ترافیک سنگین, ضعیف است. این خیابان از جنوب به ایستگاه متروی شوش و از مرکز به ایستگاه متروی قیام و از شمال به ایستگاه متروی امام خمینی نزدیک است.

راههای ارتباطی:

این خیابان از شمال به خیابان امیرکبیر، از جنوب به خیابان و میدان شوش. از مرکز به خیابان ۱۵ خرداد – از شرق به خیابان خراسان و ۱۷ شهریور- از غرب به خیابان مولوی و چهار راه سیروس اتصال دارد.
می­توان این محله را یکی از مرکزی ترین محله­های تهران بزرگ دانست که از همه طرف به خیابان­های اصلی و مرکزی شهر متصل است. این خیابان دارای کوچه­های باریک و اکثراً غیرقابل تردد وسیله نقلیه چهارچرخ است.
اسامی خیابان­ها و کوچه ­های این محل از ابتدای خیابان ری به ترتیب عبارت است از :

کوچه ها:

• کوچه شهید محمدی
• کوچه شمشیری
• کوچه طاهری کاشانی
• کوچه مقاره­ها
• کوچه رضایی
• کوچه حاتمی
• کوچه رنجبران
• کوچه رزاق
• کوچه دیانی
• کوچه تهرانی نژاد
• کوچه رقیب دوست
• کوچه صادقی
• کوچه اربابی
• کوچه پرهیزگار
• کوچه یوسف آبادی
• کوچه باقری
• کوچه نعیمی
• کوچه موسوی ( دردار سابق)
• کوچه سید ابراهیمی
• کوچه ساعتچی
• کوچه شیرازی
• کوچه آبشناسان
• کوچه رزاقی منش
• کوچه بهرون
• کوچه میر مطهری

خیابانها:

• خیابان امام موسی صدر
• خیابان عادل
• خیابان انبار گندم
• خیابان حاج محمد یزدی
• خیابان خراسان
• خیابان قیام( میدان قیام) بزرگراه آهنگ
• خیابان ۱۵ خرداد
• خیابان امیرکبیر( سه راه سرچشمه) – ( امین حضور)
• خیابان ایران