مفهوم توسعه پایدار

امروزه مفهوم توسعه پایدار تقریباً یک معنای ضمنی و صرفاً زیست­ محیطی سازمان یافته نیست. بلکه سازمان ملل در یک رشته کنفرانس­ها و اجلاس­هایی که ترتیب داده بود، در آن عبارتی نظیر ” توسعه پایدار زیست محیطی”، ” توسعه پایدار اجتماعی”، ” توسعه پایدار فرهنگی”، ” توسعه پایدار کشاورزی”، ” توسعه پایدار اقتصادی” و ” توسعه پایدار سیاسی” را به کار برده شده است. این عبارت منعکس کننده یک نوع تقسیم­بندی ساماندهی شده به وسیله سازمان ملل و ساختارهای دولتی و دانشگاهی ان است ولی در دنیای واقعی و در عمل هیچ بارمعنایی ندارد. تنها یک توسعه سالم وجود دارد و آن هم توسعه­ای است که بیش از هر چیزی بر رشد اقتصادی و رقابت بین ­المللی مبتنی باشد و این توسعه هرگز پایدار نخواهد ماند، مگر آنکه تمام مولفه­های ان، عادلانه محاسبه شوند. توسعه پایدار از منطقی کارآمد برخوردار خواهد بود که پنج بعد آن (اقتصاد، محیط زیست، اجتماع، فرهنگ و سیاست) در ارتباط متقابل با هم مورد بحث و توجه قرار گیرند. با توجه به ضرورت و اهمیت توسعه پایدار که امروزه به عنوان یک الگوی مناسب برای دهه ­های اخیر و اتی ظاهر گشته است. برخی از صاحبنظران از آن تعریف­ های متعددی ارائه داده­اند که به برخی از آن­ها به شرح زیر است:

۱- برخی معتقدند توسعه پایدار توسعه­ای است که نیازهای زمان حال را بدون اینکه توانایی نسل­های آینده را در تامین نیازهایشان به مخاطره اندازد، فراهم کند. (کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه ۱۹۸۷). این تعریف شامل دو مفهوم اصلی است:

  • · مفهوم نیاز ، بویژه نیازهای اساسی فقرا اولویت درجه یک را دارد؛
  • · توسعه پایدار در برگیرنده ایده محدودیت هایی است که به وسیله وضعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تحمیل می شود. این امر به نوبه خود حاکی از آن است که اهداف توسعه پایدار باید در هر کشوری به طور عملیاتی و خاص آن کشور تعریف شود.

با این وصف می­توان بیان داشت که توسعه پایدار به معنای حفظ تعادل میان نیازهای بشر و ارتقا شیوه زیست و حس رفاه زیست از یک سو و از سوی دیگر حفاظت از منابع طبیعی و اکوسیستم­های متعدد ی که ما و نسل آینده به آن وابسته است، می­باشد.

paydar1

۲- عده­ای دیگر با لحاظ کردم مفهوم عدالت، توسعه پایدار را مفهوم جدیدی از رشد اقتصادی قلمداد کرده­اند که عدالت و امکانات زندگی را برای تمامی جهانیان و نه برای تعداد اندکی از افراد برگزیده به ارمغان می­آورد و همچنین این رشد بدون پیامدهای مخرب و نه بیش از ظرفیت منابع محدود جهان می­باشد. (رحمانی، ۱۳۷۲: ۸۲)

۳- در تعریف عام­تر توسعه پایدار به عنوان یک فرآیند، لازمه بهبود و پیشرفت است، فرآیندی که اساس بهبود وضعیت و از بین برنده کاستی­های اجتماعی-فرهنگی جوامع است. همچنین از توسعه پایدار به منزله نیروی محرکه پیشرفت متعادلی متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی کشورها به ویژه کشورهای در حال رشد نیز یاد شده است. (سلامی، ۱۳۷۶: ۴۴)

۴- برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد توسعه پایدار را ” پیشرفت کیفیت زندگی انسان­ها با توجه به حفظ ظرفیت­های سیستم تامین کننده حیات کره زمین” یعنی برآوردن نیازهای نسل کنونی بدون صدمه زدن به منافع کره زمین و بدون اینکه جلوی تامین نیازهای نسل آینده گرفته شود، تعریف می­کند.

۵- تعریفی با نگرش وسیعتر توسعه پایدار را بدین گونه تعریف می­کند ” نوعی فعالیت انسانی که آشکارا بقای تمامی گونه­های حیات بر روی کره زمین را در طول تاریخ، تقویت و تدوام می­بخشد” (هارتموت، ۱۳۸۱: ۳۶)

۶- بانک جهانی توسعه پایدار را چنین تعریف می­نماید: ” توسعه­ای که دوام یابد”. لمن و ککس (Leman and cox) نیز توسعه پایدار را چنین تعریف می­کنند: : توسعه پایدار روندی است که بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فن آوری به سوی عدالت اجتماعی باشد و در جهت آلودگی اکوسیستم و تخریب منابع طبیعی نباشد. (عزیزی، ۱۳۸۰: ۲۲)

۷- ولفگانگ زاکس معتقد است: ” توسعه بدون پایداری و پایداری بدون توسعه مفهومی نخواهد داشت” (گلدین ۱۳۷۹: ۶۹)

۸- مطابق با وب سایت مستقیم دولت بریتانیا توسعه پایدار به معنای کیفیت بهتر زندگی حال حاضر و نسل­های آینده است. انچه از این تعریف برمی­آیداین است که منابع با سرعتی بیش­تر از قابلیت محیط در بازافرینی دوباره آن­ها مورد بهره­برداری قرار نگیرند. چنین مفهومی از توسعه پایدار فرآیند تصمیم­سازی سازمان­ها را تحت تاثیر قرار می­دهد و بنابراین می­تواند به سوی تدوین و دست­یابی اصول و ارزش­های کسب و کار پیش رود. مواردی از این قبیل را می­توان در فراهم آوری اطلاعات، به شیوه­ای قابل دسترس برای عموم و مشارکت و دخیل نمودن جوامع و مردم که متاثر از فرآیند تصمیم­سازی هستند. یا تدوین اصول چگونگی اجرا شدن اصول کسب و کار و میزان توجه و مراقبتی که در حفاظت از محیط زیست باید اعمال نمود. این اصول همچنین می­توانند در سطوح سیاست­های دولتی اعمال شوند؛ به عنوان مثال در قوانین برنامه­ریزی برای ساختمان­ها و تکنولوژی­های سبز.

۹- مطابق با the Teachers in Development Education (TIDE) Annual report 2008 :

توسعه پایدار طیفی از مسائل مرتبط با هم را که ممکن است از طریق ۷ اصل یا بعد زیر به یکدیگر نزدیک شوند را مورد توجه قرار می­گیرد. دغدغه اول مربوط به ماهیت وابسته جهان است. که این خود منجر به ایجاد سطحی از روش­های مشارکتی از طریق تجربه شهروندمداری و نظارت شهروندی می­شود، که خود موضوع مفهوم دوم است. مفهوم سوم تا ششم در بردارنده ابعاد کلیدی دیگر توسعه پایدار می­باشند، منجر شده به بعد هفتم توسعه پایدار می­شود. نمودار زیر نشان دهنده ۷ بعد اصلی توسعه پایدار است.

paydar2

۱۰- کاریو راید شش اصل را در باره توسعه پایدار عنوان می­کند:

  • · اعتماد عمومی که وظیفه­ای را بر عهده دولت قرار می­دهد تا منابع محیطی را در راستای منافع عامه مردم حفظ و نگهداری کند.
  • · احتیاط معتقد است که تهدیدات ناشی از صدمه جدی یا برگشت­پذیر و غیرقابل جبران وجود دارد، فقدان اطمینان و قطعیت کامل علمی را نمی­توان به عنوان دلیل اقامه نمود تا محاسبات سودمندی هزینه نسبت به جلوگیری از تخریب محیط زیست در درجه دوم اهمیت قرار گیرد.
  • · عدالت بین نسلی مستلزم این است که، نیازهای نسل حاضر بدون به مخاطره افتادن توانایی نسل­های آینده برای تامین نسل­های آینده برای تامین نیازهای خودشان، برآورده شود.
  • · عدالت درون نسلی بیانگر این است که تمامی مردم که اکنون در قید حیات هستند، در زمینه منتفع شدن از منابع، هم در داخل و هم بین کشورها، از حق مساوی برخوردارند.
  • · مکمل بودن بر اساس آن تصمیم­ها باید در پایین­ترین سطح مناسب اتخاذ شوند، چه آن دسته از کسانی که مستقیماً از این تصمیمات متاثر می­شوند و یا به طور غیرمستقیم توسط نزدیکترین مجریان امر (هرچند برای برخی موضوعات فراملی، این مساله مستلزم قوانین و توافقات بین المللی کارآمدتری است.)
  • · پرداخت آلاینده­ها که تاکید بر هزینه­های ناشی از صدمات و لطمات وارده به محیط زیست بر عهده آن دسته از کسانی است که مسبب و عامل آن بوده­اند. این امر در برگیرنده هر گونه صدمات ایجاد شده در هر مرحله از چرخه حیات یک پروژه یا تولید می­باشد. (بدری، افتخاری، ۱۳۷۵: ۱۲)

با استفاده از تعاریف به عمل آمده، نکات و ویژگی­های زیر را می­توان برای توسعه پایدار بر شمرد:

۱- توسعه پایدار یک فرآیند محسوب می­شود.

۲- توسعه پایدار مبنا و لازمه پیشرفت است. (نیروی محرکه توسعه محسوب می­شود.)

۳- توسعه­ای متوازن است. (متعدل کننده و هماهنگ کننده جنبه­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگ جامعه است.)

۴- توسعه­ای همه جانبه است (تامین کننده نیازهای حال و آینده بشر است)

۵- توسعه­ای بدون تخریب و مخاطره است.

 

صاحب نظران امر توسعه، سیاست­های توسعه پایدار را بر چهار رکن اصلی زیر بر می­شمارند:

۱- به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی تجدیدناپذیر ( مانند سوخت­های فسیلی و منابع کافی)

۲- پایدار ساختن مصرف منابع طبیعی تجدید ناپذیر (مانند آب­های زیرزمینی، خاک و گیاهان)

۳- نگهداشتن حد تولید ضایعات و الودگی­ها در میزان ظرفیت و جذب محلی و جهانی (مانند گازهای گلخانه­ای، مواد شیمیایی نابودکننده اوزون و زباله­های سمی)

۴- تامین نیازهای پایه انسانی و اجتماعی (مانند دسترسی به ابزرا معیشت، حق انتخاب، مشارکت در تعیین سونوشت اجتماعی و دسترسی به محیط سالم و خدمات پایه). (زیاری، ۱۳۸۰: ۳۷۴)

بر پایه این ویژگی­ها می­توان گفت: توسعه پایدار مفهومی شکل یافته نیست، بلکه بیش­تر، فرآیند دگرکونی رابطه سیستم ­های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را بیان می­کند. پایداری در عمل معادله­ای است بین ضرورت­ های زیست­ محیطی و نیازهای توسعه. مفهوم جدید توسعه پایدار، کلی نگری است که در آن ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و دیگر نیازهای بشری را در بر می­گیرد. به اعتباری مهم­ترین جاذبه توسعه پایداری در جامع نگری آن است. توسعه پایدار براورنده نیازها و آرمان­های انسانی نه فقط در کشور و یک منطقه، بلکه تمامی مردم را در سراسر جهان در حال و آینده را در بر می­گیرد. در این مفهوم، انسان در مرکز توجه قرار گرفته است و همه پدیده­های جهانی در چارچوب قوام و دوام حیات بشر، در حال و آینده به همراهی و هماهنگی دعوت می­شوند. بر این مبنا، توسعه پایدار مفهوم گسترده­ای می­یابد که همه جوانب زندگی انسان­ها را در بر می­ گیرد و در فرآیند آن سیاست­ها در زمینه اقتصاد، بازرگانی، تکنولوژی، منابع طبیعی، آموزش، بهداشت، صنعت، سیاست، امنیت، فرهنگ، اخلاق و نظایر ان­ها به گونه­ای طراحی می­ شوند که توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست ­محیطی را تداوم بخشد.

به عبارتی جامع می­توان گفت فرآیند توسعه پایدار دو اصل ناسازگار، یعنی پایداری زیست­ محیطی و توسعه اقتصادی را به یکدیگر پیوند می­دهد. در واقع کنش میان این دو اصل به دو نوع برداشت از توسعه پایدار منتهی می ­شود: بوم محوری: که به اکولوژی جهانی اولویت می­دهد و انسان محوری: که رفاه و به زیستی انسان­ها را مقدم می ­شمرد. (بدری، افتخاری، ۱۳۷۵: ۱۳)

 

فرستنده : خانم مهندس ملاحت حقیقی

برای دانلود کلیک نمائید نکته بسیار مهم در مورد دانلود فایل: اگر لینک دانلود بالا با dl شروع شد، لطفا برای دانلود فایل به جای http از https استفاده نمائید.
برچسبها
مطالب مرتبط

دیدگاهی بنویسید.

بهتر است دیدگاه شما در ارتباط با همین مطلب باشد.

  1. سیده فاطمه گورنگی :
    ۲۳ آذر ۹۳

    با سلام و ادب

    لطفا منبع کامل و نام کتاب و یا مجله های آنها را می فرمائید؟ با سپاس

    • با سلام

      منبع را آدرس صفحه مورد نظر(لینک) را وارد کنید.

      با تشکر

0