بررسی تاثیر ضوابط و مقررات شهری در شکل‌گیری نماهای شهری

چکیده

با توسعه سریع شهرنشینی و افزایش روزافزون ساخت و ساز در چند دهه اخیر، شاهد تغییرات اساسی در منظر شهری هستیم که شهرها محل خود نمایی هر یک از تک بناها در ارتفاع، رنگ، نوع مصالح و. .. در جداره ممتد خیابان‌‌ها شده‌اند. در این روند ساخت و ساز، مدیران و مسئولین شهر با تصویب و لازم الاجرا کردن قوانین وآئین نامه‌های مختلف سعی در کنترل کردن شرایط نامناسب این دوره داشته‌‌اند. تصویب قانون، شتابزده‌تر از رشد شتابان ساختمان سازی، خود منجر به افزوده شدن مصائب گذشته شده است و نتوانسته راهگشای مشکلات باشد.

هدف از این نوشتار، یافتن علل ناکامی قوانین و مقررات مربوط به نمای شهری در کشور می‌‌باشد. بر این اساس ابتدا به تبیین اصول ساختاری شکل نمای ساختمان پرداخته‌ایم، سپس برخی عوامل موثر بر شکل گیری نمای ساختمان‌ها ارائه شده است، بعد از آن ۲ قانون مربوط به نمای شهری در قالب آئین نامه‌‌هایی چون پیش آمدگی ساختمان‌ها در گذرها (مصوب سال ۱۳۱۸) و آئین نامه ساختمانی شهر تهران (مصوب سال ۱۳۲۱) مورد بررسی و تحلیل و مقایسه با برخی مصوبات شهرسازی کنونی قرارگرفته است و در نهایت نتیجه مقایسه و ارزیابی قوانین گذشته و حال و همچنین مقایسه اصول طراحی نما با قوانین امروزی ارائه و برخی راهکارها جهت تدوین مقرراتی اجرایی تر بیان می‌شود.

مقدمه

در گذشته ساختمان‌های شهر، نه تنها از جنبه انفرادی و معطوف به خود، زیبا و مطابق با اصول زیباشناختی بصری طراحی می‌شدند، بلکه در کمال احترام به اطراف، در زمینه طرح خود جای می‌گرفتند. با ظهور مفاهیم و عناصر مدرنیته، شهرسازی ایران، مانند بسیاری مسایل دیگر، با سرعت‌های متفاوت در دوران متفاوت، دستخوش تغییراتی شد. اجرای قوانین و ضوابط ساختمانی، می‌بایست با اعتقاد به این موضوع که نمای ساختمان می‌بایست به‌دنبال خلق یک کلیت هماهنگ به‌وسیله تناسب خوب پنجره‌ها، بازشوهای در، سایبان و محدوده سقف‌ها،‌ سازه عمودی و افقی، مصالح، رنگ، عناصر تزیینی و… باشد، بررسی شوند، تا با اجرایی کردن این قوانین سعی در افزایش جنبه های زیبایی شناختی محیط شهری گردد. اما قوانین و ضوابط امروز، بدون توجه به موارد مذکور، نه تنها شرایط روز را تحت کنترل نیاوردند، بلکه با اجرایی شدن، اثراتی منفی به دنبال داشتند. جهت ملموس شدن موضوع برای خواننده، در این نوشتار، ابتدا عوامل مؤثر بر شکل‌گیری نما و در نهایت به مقایسه ضوابط و آئین نامه‌های ساختمانی مربوط به نیمه ابتدائی قرن معاصر با ضوابط و آئین نامه‌های امروز پرداخته می‌شود، تا شاید علل ناکامی دسته دوم در شرایط امروز روشن گردد.

پیشینه تحقیق

در بررسی مسائل زیبایی شناسی در فضاهای شهری می‌توان به کتاب‌های آفرینش نظریه معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط (جان لنگ) و زیبایی‌شناسی در معماری (گروتر) اشاره نمود که در هر یک به میزان تجربه بصری شهروندان در فضای شهری و عوامل تاثیر گذار بررسی شده است. همچنین با توجه به بومی بودن ضوابط و مقررات ساختمانی، مقالاتی در مورد میزان تاثیرگذاری و اجرایی بودن این ضوابط در نماهای شهری گردآوری شده است. از آن جمله می‌توان به مقالات زیر اشاره نمود: (صفامنش، کامران و دیگران؛ ضوابط ساختمانی برای ایجاد هویت و هماهنگی در سیمای شهرها؛ نشریه آبادی، شماره ۱۸) صالحی میلانی، ساسان؛ تأثیر ضوابط و مصوبات مقطعی بر سازمان کالبدی شهر تهران ؛ نشریه آبادی، شماره ۳۹، ۱۳۸۰٫ (عمرانی پور، علی و دیگران؛ تأملی بر اولین مقررات ساختمانی شهر تهران؛ نشریه آبادی، شماره ۵۶، ۱۳۸۶٫

روش تحقیق

در این پژوهش سعی شده است با مطالعه و بررسی مقررات و ضوابط و آیین نامه‌های سازمان برگرفته از مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، متون مقالات و کتاب‌های دانشگاهی، مسائل طرح شده، مستندسازی شود.

فرضیه

هدف از این نوشتار یافتن علل ناکامی قوانین و مقررات مربوط به نمای شهری در کشور می‌‌باشد. بر این اساس ابتدا به تبیین اصول ساختاری شکل نمای ساختمان پرداخته‌‌ایم، سپس برخی عوامل موثر بر شکل‌گیری نمای ساختمان‌ها ارائه شده است، بعد از آن دو قانون مربوط به نمای شهری در قالب آئین نامه‌‌هایی چون پیش آمدگی ساختمان‌ها در گذرها (مصوب سال ۱۳۱۸) و آئین نامه ساختمانی شهر تهران (مصوب سال ۱۳۲۱) مورد بررسی و تحلیل و مقایسه با برخی مصوبات شهرسازی کنونی قرارگرفته است و در نهایت نتیجه مقایسه و ارزیابی قوانین گذشته و حال و همچنین مقایسه اصول طراحی نما با قوانین امروزی ارائه و برخی راهکارها جهت تدوین مقرراتی اجرایی تر بیان می‌‌شود.

عوامل مؤثر بر شکل‌گیری نمای ساختمان

محیطی به لحاظ زیبایی شناختی لذت بخش است، که تجربیات حسی را براساس ساختار ادراکی وعناصر ذهنی مخاطبین و به گونه‌ای تازه‌تر، برای آنها تداعی نماید. معنای این جمله آن است که اطلاعات موجود در محیط توسط رابط‌های حسی فرد قابل درک است و افراد نه تنها خواهان تجربه آنها براساس الگوهای موجود در ذهن خود می‌باشند، بلکه انتظار دارند اتفاق جدیدی را نیز تجربه نمایند.

حال این سوال مطرح می‌‌گردد که آیا معماران وطراحان شهری، فضاهای شهری را برای جواب‌گویی به حس‌های شهروندان طراحی می‌‌کنند؟ آنچه مشاهده می‌‌‌‌گردد آن است که کار طراحان وشهرسازان در تحقق جنبه های زیبایی شناختی وبرانگیختن حس وتشویق ذهن شهروندان به دنبال هم آوردجویی دو طرفه بین محیط و شهروند نبوده است. کوشش‌های صورت گرفته اکثرأ به تک بناها معطوف گردیده است، اما شهر فراتر از تک بناها و فضاهای ویژه و جریانات موثر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیز در خارج از پوسته کالبدی ساختمان‌ها وخیابان‌ها عمل می‌‌نمایند. این جریانات واکنش جامعه نسبت به فضاها ویا ساختمان‌ها را نشان می‌‌دهد که ناشی از فرهنگ، تاریخ وساختار روانی واجتماعی ساکنین شهر می‌‌باشد.

نگاهی گذرا به سیمای شهر امروزی، خود شاهدی بر اثبات ادعای مذکور می‌‌باشد. در سیمای شهرهای امروز، بی نظمی، اغتشاش، عدم هویت، عدم تعادل و… به چشم می‌‌خورد. این موضوع به میزان بالایی متأثر از ترکیب بی ارتباط نماهای ساختمان‌ها می‌‌باشد. ترکیب نمای ساختمان‌ها معلول عوامل متعددی می‌‌باشد که در زیر به چند نمونه اشاره گردیده است:

کیفیت و نحوه ساخت ابنیه شهر

مدگرایی وفرهنگ ساخت و ساز امروز

ارزش زمین و تأثیر آن بر نوع ساخت

ضوابط و قوانین مصوب در رابطه با نمای ساختمان

. …

از میان دلایل مطرح شده، سه مورد اول مستقیمأ در اختیار حرفه مندان شهرسازی یا مدیران شهری نمی‌‌باشد، ولی آنها می‌‌توانند توسط مورد آخر، سه مورد دیگر را کنترل وهدایت کنند. ضوابط وقوانین مصوب در رابطه با نمای ساختمان، در آیین نامه‌های شورای عالی شهرسازی، مبحث۴مقررات ملی ساختمان، دفاتر معماری وشهرسازی وزارت مسکن وشهرسازی و. ..آمده است.

کیفیت و نحوه ساخت ابنیه شهر

ساختمان‌ها بصورت منفرد توسط مالک ومجری های بخش خصوصی، به بهره برداری می‌‌رسند و پیشرفت روز افزون تکنولوژی وگسترش صنعت در کلیه امور، منجر به تغییرات عمده در نحوه‌‌ ساخت، طراحی سازه و نوع استفاده از مصالح شده است. با توجه به بالا بودن میزان ساخت و ساز در شهرها به خصوص در کشورهای جهان سوم، این موضوع بصورتی واضح در اکثر خیابان‌های شهر دیده می‌شود و منجر به دوگانگی میان ساختمان‌های جدید و قدیمی گردیده است که نه تنها همدیگر را تقویت نمی‌کنند، بلکه در تقابل با یکدیگر قرار دارند. نمونه‌‌ عینی این موضوع رویکرد کالبدی محض نسبت به بافت‌های فرسوده شهرها می‌باشدکه بدون توجه به پیشینه بافت، تنها با رویکرد حرکت سواره، طرح¬ها تهیه می‌‌گردند. تحولات در شهرهای ما به تندی ولی همراه با طمأنینه‌‌ مسائل اجرایی است.

مدگرایی و فرهنگ ساخت و ساز امروز

همانطور که در بالا اشاره شد، تکنولوژی در شهرسازی ومعماری شهرها بسیار موثر بوده است. عینی‌ترین مسئله در زمینه ساخت وساز می‌‌باشد. تغییر عمده‌‌ای که در نوع مصالح ونحوه‌‌ی اجرای ساختمان ایجاد شده است، بیشترین تاثیر را بر زیبایی شناختی شهرها دارد، که در یک مقیاس کوچک‌تر در ترکیب بندی یک جداره دیده می‌‌شود. این موارد با توجه به میزان بالای ساخت وساز، گسترش تکنولوژی و استفاده از مصالح، جنبه‌‌ مد وتقلید پیدا کرده است. مد در دو رویکرد مثبت ومنفی قابل بررسی است: جنبه مثبت اینکه استفاده از مصالح نوین میزان انعطاف طرح را بالا می‌‌برد و دست طراح به هنگام طراحی بازتر است. جنبه منفی مد و تکنولوژی ساخت، با تخریب گذشته وتاکید بر تک بناها ظاهر می‌شود که این خود منجر به تخریب گذشته‌ شهرها و جایگزینی ساختمان‌های قدیمی با ساختمان‌هایی که به دلیل مدگرایی، ازلحاظ ظاهری از عمر بالایی برخوردار نیستند. در این میان نظرات و علایق متفاوت کارفرماها و طراحان مختلف و نبود چارچوبی مشخص برای جهت دهی به سلایق افراد، باعث ظهور انواع و اقسام سطوح ظاهری برای بناها شده است.

– ارزش زمین وتأثیر آن بر نوع ساخت

موقعیت قرارگیری اراضی در سطح شهر، از دیگر عوامل تأثیر گذار است که خود منجر به بالا یا پایین آمدن ارزش زمین می‌‌گردد. در نقاطی که قیمت زمین بالا است، مالکان با توجه به جلب نظر مشتریان، سعی در ساخت و سازهای سلیقه‌‌ای واستفاده بیشتر از زمین دارند. در این مناطق، در قطعات کوچک زمین، سعی در استفاده حداکثر از زمین وهمچنین تراکم بالا دارند و در زمین‌‌هایی که از سطح قابل توجهی برخوردار است، طراح سعی در حداکثر خودنمایی ساختمان، بدون توجه به پیرامون خود می‌کند. این مسائل، به دلیل عدم وجود ضوابط هماهنگ در ارگان‌‌های مدیریتی مناطق مختلف شهر، منجر به بی‌‌نظمی در جداره وسیمای شهری می‌‌گردد.

ضوابط و مقررات مصوب در رابطه با نمای ساختمان

ضوابط و مقررات شهرسازی به دو صورت مطرح می‌‌گردد. نوع اول قوانینی هستند که توسط جامعه‌‌ علمی ما تعریف می‌‌شوند. این نوع قوانین کمتر جنبه‌‌ اجرایی دارد و در آنها تنها به تعاریف کلی پرداخته شده است و به نحوه‌‌ اجرا در واقعیت هیچ گونه اشاره‌ای نشده است. تعاریفی همچون وحدت، تداوم، تقارن، محصوریت و… مواردی است که برای نقد یک بنا و یا یک فضای شهری قابل تعریف است، اما هنگام ساخت یک فضا چگونگی نحوه‌‌ استفاده از این عناصر قابل تعریف نیست. علاوه بر آن، به علت تمایل به گذشته گرایی درمیان جامعه علمی، بسیاری از موارد فوق در شهرهای امروزه عینیت ندارد وهیچ گونه معاصرسازی این گونه ضوابط دیده نمی‌‌شود. نوع دوم توسط بخش‌های قانون گذار ومدیریت شهری تعریف شده و در زمینه اجرای طرح های معماری و شهرسازی مستقیمأ مورد ارجاع قرار می-گیرند. این دو بخش با هم در تناقض نیستند، اما همدیگر را نیز تایید نمی‌‌کنند. اولی در شرایط ایده¬آل و دومی در شرایط واقعی فعلی مورد بررسی هستند. جهت پرداختن به سیما و جداره‌‌های شهری امروز، نوع دوم ضوابط و مقررات شهرسازی مورد توجه قرار می‌‌گیرند.

با توجه به موارد مذکور، در ادامه با بررسی برخی از قوانین وضوابط در زمینه شهرسازی ومقایسه قوانین کنونی وقدیمی، تأثیر آنها بر جنبه های شکلی ومربوط به نمای ظاهری ساختمان‌ها بیان می‌‌شود و همچنین به این پرسش که با وضع قوانین وآئین‌نامه‌های مربوط به نمای ساختمانی، در زمینه ساماندهی به وضعیت تأسف بار کنونی، چه نتایجی حاصل شده است؟ پاسخ داده می‌‌شود.

الف – برخی موارد مطروحه در آئین‌نامه پیش آمدگی ساختمان‌ها در گذرها مصوب سال ۱۳۱۸ (عمرانی پور، علی ودیگران؛ ۱۳۸۶، ص. ۹۱).

ـ لازم الاجرا بودن آئین نامه تعقیب ومجازات متخلفین

در اغلب قانون‌های اخیر، بند مربوط به لازم‌الاجرا بودن در سطور ابتدایی ذکر شده است، ولی در صورت تخلف، هیچ گونه پیگیری به صورت جدی انجام نمی‌‌شود. برای مثال دو بند ابتدایی مصوبه مورخ ۲۸/۸/۶۹ شورای عالی شهرسازی ومعماری بدین قرار است:

– کلیه سطوح نمایان ساختمان‌های واقع در محدوده وحریم شهرها و شهرک‌ها که از داخل معابر قابل مشاهده است، اعم از نمای اصلی یا نماهای جانبی، نمای شهری محسوب شده، لازم است با مصالح مرغوب به طرز مناسب وزیبا وهماهنگ نماسازی شود.

– صدور گواهی پایان کار ساختمان مشروط به انجام نماسازی نماهای اصلی و جانبی است (مصوبات شورای عالی؛ ۱۳۸۷،ص. ۲۳).

ولی نگاهی به ساختمان‌های شهر، خود اثبات کننده ادعای ذکر شده است و عدم لازم الاجرا بودن واقعی این قانون را نشان می‌دهد. همچنین در این آیین‌نامه، ‌بندی جهت کنترل تنوع ارتفاع ساختمان‌ها وجود ندارد.

– اصلاح و بهسازی بناهای احداث شده در گذشته، تا حد امکان در انطباق با این آئین نامه

بیشتر قوانین کنونی در دوره‌ای خاص و به صورت مقطعی جهت حل مشکل زمانی خاص ظاهر شده و تا به امروز شهر را دچار مشکلات فراوانی کرده است. به عنوان مثال در مصوبه مورخ ۵/۱۱/۷۷ شورای عالی شهرسازی ومعماری- ضوابط احداث ساختمان‌های ۶ طبقه و بیشتر در شهر تهران- توجه به نیاز ساختمان سازی و جنبه‌های کمی در آن دوران و عدم توجه به جنبه‌های زیباشناختی و ظاهری ساختمان و عدم توجه به مصوبه ۲۸/۸/۶۹ آشکار است. آثار و عواقب این مصوبه و مصوبات۲۶۹ و۳۲۹ کمیسیون ماده ۵ اصطلاحأ به معضل تراکم فروشی معروف شده‌‌اند (صالحی میلانی، ساسان؛ ۱۳۸۰، ص۱۰۲).

– جلوگیری از اغتشاش وآشفتگی بصری در سطح نما حاصل از نصب عناصر الحاقی، تبلیغاتی، مالیاتی و…

در قوانین مربوط به سال‌های اخیر، صحبتی از ساماندهی به عناصر الحاقی به نمای ساختمان‌ها نشده است، تنها در مبحث بیستم مقررات ملی ساختمان درباره جنبه‌‌های ایمنی و نه جنبه های کیفی و زیباشناختی نصب الحاقات مواردی بیان شده است.

– ارائه استانداردهای کمی حتی در حد آب روهای روی نما و طشتک بالای ناودان

با نگریستن به آیین نامه‌‌های قانونی شهرسازی، این نکته مشخص می‌‌شود که در تمامی آنها کلی گویی، قابلیت تفسیر‌‌های شخصی به دلیل مشخص نبودن جزییات و… عملأ باعث می‌‌شود که اجرای قانون منجر به ایجاد ناهنجاری شود. زیرا در صورت تعبیر شخصی وسلیقه‌‌ای هر کس از قانون، نتیجه نماسازی شهر همان شود که امروزه در شهرها شاهد آن هستیم. از دیگر موارد مطرح در این باره، مؤکول کردن بیان جزییات اجرایی به فردایی نامعلوم می‌‌باشد.

– مفاد آئین نامه کد و استاندارد ساختمانی است که منافاتی با خلاقیت طراح ندارد.

قوانین امروزی نیز منافاتی با خلاقیت طراحان ندارند و اصولأ به دلیل نداشتن چارچوبی مشخص و قابلیت تفسیر شخصی، می‌‌توان انتظار هر گونه پیامد غیر منتظره را در روند سریع شکل‌گیری چهره شهر داشت. برای مثال، در صورت ایجاد پخ ۴۵ درجه در گوشه ساختمان‌ها، با توجه به ضابطه دو متر پیش آمدگی شهرداری، وجهی در ساختمان ایجاد می‌‌شود که احتیاج به نماسازی دارد. این نماسازی بسته به نوع تفکر وبینش طراح وکارفرما، می‌‌تواند پاسخ‌‌های متفاوتی را به مقوله زیبایی شناختی داشته باشد. این پاسخ های گوناگون –خوب یا بد- باعث می‌‌شود که پیش آمدگی‌‌های گوناگون وبدون هماهنگی وکنترل وکاملاً به صورتی اتفاقی، کنار هم قرار می‌‌گیرند.

ب- برخی موارد مطروحه در آئین نامه ساختمانی شهر تهران ۱۳۲۱ (عمرانی پور، علی و دیگران؛ ۱۳۸۶،ص ۹۱)

– تعیین ارتفاع ساختمان بر مبنای عرض گذر مجاور (ارتفاع مساوی عرض گذر به اضافه یک چهارم)

بند اول این آیین نامه، الزاماتی را به همراه دارد که مانع از آشفتگی نماهای شهری برخاسته از عدم تناسب ارتفاع ساختمان‌های همجوار می‌‌گردد و ارتفاع ساختمان با عواملی چون متراژ زمین، نوع کاربری تأسیسات وتجهیزات شهری تعیین نمی‌‌شود. همچنین در این آیین نامه ذکر شده است که اگر بنائی بلندتر از حد تعریف شده باشد ملزم به نماسازی تمام وجوه خود می‌‌باشد.

– ایجاد پخ در ساختمان‌هائی که مجاور دو گذر عریض‌تر از۶ متر قرار دارند (به دلیل سهولت حرکت اتومبیل).

در مورد بالا، ذکر این مطلب واجب است که عنوان شده اگر در طرف مقابل گذر، ساختمان بدون پخ وجود دارد، ساختمان جدید هم بدون پخ ایجاد شود. بیان مطلب فوق نشان دهنده توجه به عوامل بصری وزیبایی شناختی در آیین نامه سال ۱۳۲۱ می‌‌باشد.

– شرایط ساخت ایوان باز و پوشیده با ذکر عرض گذر و ارتفاع از معبر.

در این بخش از آیین نامه، با توجه به عرض گذر (۸ و۱۲ متری) ضوابط طراحی ایوان باز یا بسته، با ذکر ارتفاع از کف پیاده‌‌رو وفاصله ایوان از حد ساختمان ومجموع طول ایوان‌‌های هر طبقه ذکر شده است. این بخش جهت ساماندهی گشودگی های بنا به بیرون وجلوگیری از اغتشاش بصری ناشی از پیش آمدگی‌‌های مختلف بیان گردیده است و با ذکر جزییات وپرهیز از کلی گویی، اجرایی شدن خود را تضمین کرده است.

– وضعیت نمای ساختمان نسبت به گذرهای مجاور (بناهای اطراف گذرهای اصلی دو طبقه باشند).

امروزه قانونی جهت یکسان سازی ارتفاع نما در خیابان ها وجود ندارد و تنها در مصوبه سال۶۹ به نماسازی جانبی، که هیچ نمود اجرائی نداشته است، اشاره شده است. البته مدتی است که شهرداری بر برخی دیوارهای بلند در نقاط مهم شهری – مهم به لحاظ بصری- نقاشی‌های شهری انجام می‌‌دهد که این پدیده نیز در جایگاه خود قابل بررسی است.

– مالک ساختمان با عرض کمتر از ۱۰ متر ملزم به تهیه نقشه‌ای یکنواخت با ملک مجاور است.

در شهرهای کنونی، بناهای بسیاری با عرض بسیار کمتر از ۱۰ متر هم، با نماهایی مستقل در طول خیابان‌ها ساخته می‌شوند و باعث اغتشاش بصری شدیدی در سیمای شهر شده‌‌اند.

– نماسازی طرفین شیروانی به گونه ای که در گذر مقابل پیدا نباشد.

در بام ساختمان‌های امروزی انواع تجهیزات وتأسیسات والحاقات یافت می‌‌شود که بدون هیچ توجهی از طرف مالکان ساختمان، درمعرض دید شهروندان قرار دارد و هیچ سازمانی هم متولی رسیدگی به این موارد نیست.

البته شهرداری تهران در تاریخ ۱۵/۸/۸۸، دستورالعمل طراحی نمای ساختمان را به شهرداری‌های مناطق ۲۲ گانه ابلاغ کرد. که بر اساس این دستورالعمل در صورت عدم تطابق نمای ساختمان‌های درحال ساخت با آنچه در دستورالعمل آمده، پایان کار صادر نخواهد شد. برخی از دستورالعمل‌های طراحی واجرای نمای ساختمان‌ها به شرح زیر است: (سایت اینترنتی همشهری آنلاین)

طراحی نمای خرپشته در هماهنگی با نمای ساختمان

طراحی سطوح اصلی وجانبی

طراحی وتاکید بر فضای ورودی ساختمان متناسب با سایر اجزای نما

عدم استفاده از نماهای شیشه‌ای پیوسته در ساختمان‌های مسکونی

مکان‌یابی الحاقات مانند کانال‌ها ولوله‌های تاسیساتی، کولر ونظایر آن در بخش‌های غیرقابل رویت از معبر عمومی

طراحی آبچکان، قرنیز بام وکف پنجره‌ها در جهت جلوگیری از لغزش آب باران بر روی سطح نما

طراحی ناودان وسایر کانال‌های تخلیه آب باران در داخل ساختمان

طراحی محل نصب هرگونه تابلو، تبلیغ وآگهی به سطح خارجی نما

در ادامه این بحث عنوان شده است که، شهردار تهران بر استفاده از معماری اسلامی در نمای ساختمان‌ها تأکید دارد، به همین دلیل ترویج این مسأله را در دستور کار معاونت شهرسازی ومعماری قرار داده است که در نهایت امر، کاربرد معماری اسلامی در نمای ساختمان‌ها ابتدا فرهنگ‌سازی، سپس توصیه ودر نهایت به صورت یک الزام در آید.

حال این سؤال مطرح است که الزام قرار دادن این موضوع، به عبارت دیگر به صورت قانون در آوردن این موضوع آیا واقعأ کمکی به نماسازی های کنونی میکند؟ وآیا احیا وتوجه به معماری اسلامی، صرفأ با قانون نماسازی اسلامی محقق می‌‌شود؟ آیا مطالعات وپژوهشی در زمینه معاصرسازی ضوابط معماری تحت عنوان معماری اسلامی صورت گرفته است؟ وآیا اصولأ می‌‌توان نمای اسلامی را منفک از شیوه طراحی معماری اسلامی بیان کرد؟

در تکمیل مطالب گفته شده ذکر این مطلب ضروری است که در تاریخ ۲۵/۹/۸۷ شورای عالی شهرسازی، مصوبه‌ای با عنوان ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری ارائه کرده است که توسط دفتر معماری وطراحی شهری وزارت مسکن و شهرسازی تبیین و معرفی گردیده است. این مصوبه در مقایسه با قوانین گذشته جامع‌تر وکامل‌تر می‌‌باشد و نسبت به گذشته به جنبه‌های کیفی وبصری بیشتری پرداخته است، ولی مانند بسیاری از مقررات دیگر که بیان جزییاتشان موکول به آینده‌ای مبهم می‌‌گردد، این مصوبه نیز بسیاری از جنبه‌های اجرایی خود را، موکول به زمان تشکیل کمیته‌ای موسوم به کمیته ارتقاء کیفی سیما ومنظر شهری کرده است.

نتیجه¬گیری

در مقایسه معیارهای زیبایی شناسی با ساخت و سازهای موجود، یک اختلاف فاحش وجود دارد که این اختلاف باعث می‌‌شود ضوابط موجود برای نیل به هدف تامین زیبایی محیط هرگز به نتیجه مطلوب نرسد. چرا که تعاریف زیبایی شناسی مورد اشاره، بر مبنای تحلیل و بررسی رابطه متقابل انسان و محیط استوار است، در حالیکه ضوابط نماسازی بر مبنای رابطه یکسونگرانه کنترل ساخت و ساز محیط بنا شده و به انسان به عنوان منبع قضاوت و تأثیرپذیر از محیط توجه خاصی ندارند. در حال حاضر میتوان گفت نتیجه اعمال ضوابط موجود، سطح سوم از ارزش زیبایی شناسی (مطابق نظر پیتر اسمیت) یعنی همان مد می‌باشد و بالطبع کم¬عمق¬ترین سطح آن و دارای سریع‌ترین تغییرات نیز خواهد بود. در تبیین و تشریح ضوابط مربوط به نما، با استفاده از کروکی، تصویر و… می‌‌توان اصول مطرح شده را به گونه‌‌ای معرفی کرد که مجری قانون، طراح و مالک بنا هر کدام، بدون تفسیرهای شخصی، ضابطه مشخصی را در حیطه عمل در آورند. علاوه بر موارد فوق، این نکته کاملأ مشخص است که در گذشته، ضوابط بر جنبه‌های کیفی نما تأکید بسیار بیشتری داشتند، در صورتی‌که ضوابط امروزین در حد محاسبات کمی تراکم ساختمانی، اندازه درجه پخی، متراژ اضافی و… تعریف شده‌‌اند. قوانین امروز با کلی گوئی، داشتن تبصره‌هایی جهت نقض خود و ایجاد ابهام و تفسیر شخصی، راه را برای سودجویان و بساز و بفروش‌‌ها باز گذاشته تا جنبه‌های کیفی نمای ساختمانی را فدای کسب سود بیشتر کنند. به نظر می‌رسد برای حل این معضل تدوین ضوابط جامع و کامل در مورد نمای شهری باید با تغییر اساسی در ضوابط و مقررات با انجام مطالعات برساخت و سازهای فعلی با رویکرد آسیب شناسی معضلات کیفی نماهای شهری در همه ابعاد، انجام شود. همچنین می‌‌توان با محدود کردن میزان تاثیرگذاری عوامل بیرونی مانند، قیمت اراضی، بورس بازی زمین، دخالت‌‌های یک جانبه مسئولین اجرایی، خلاقیت در محیط شهری را هدفمند نمود. با بررسی و تحلیل روند شکل‌گیری نمای شهری، متأثر از ضوابط و مقررات، در بستر زمان، ضعف های ناشی از عدم ضمانت اجرایی ضوابط و مقررات را در حال، در مقایسه با گذشته، ریشه یابی نمود.

فهرست منابع

صالحی میلانی،ساسان،۱۳۸۰،«تأثیر ضوابط و مصوبات مقطعی بر سازمان کالبدی شهر تهران»؛ نشریه آبادی، شماره ۳۹،نشریه آبادی،تهران.

عمرانی پور،علی و دیگران،۱۳۸۶،تأملی بر اولین مقررات ساختمانی شهر تهران؛ نشریه آبادی، شماره ۵۶،نشریه آبادی،تهران.

اونسن توماس، ترجمه مهشید شکوهی،تیس،۱۳۸۷،گونه شناسی فضا در شهرسازی (روشی به منظور طراحی زیباشناسانه در شهرها)،انتشارات دانشگاه هنر،تهران.

دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، ۱۳۸۷،مقررات شهرسازی و معماری و طرح های توسعه و عمران مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، نشر توسعه ایران، تهران.

دفتر تدوین و ترویج مقرررات ملی ساختمان،۱۳۸۷،مبحث چهارم الزامات عمومی ساختمان، نشر توسعه ایران،تهران.

دفتر معماری و طراحی شهری وزارت مسکن و شهرسازی،۱۳۸۷،تبیین و معرفی مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در خصوص ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری،دفتر معماری و طراحی شهری وزارت مسکن و شهرسازی،تهران.