تشکیل شرکتهای تعاونی براساس آمایش سرزمین

بسمه تعالی

وزارت تعاون

معاونت نظارت و توسعه تعاونیها

دفترامورتعاونیهای نوع جدید

تبیین راهبرد تعاونیهای نوع جدید

(قسمت اول)

تشکیل شرکتهای تعاونی براساس آمایش سرزمین

مقدمه:

آمایش سرزمین چیست ؟

آمایش سرزمین به معنای بهره برداری بهینه از امکانات درراستای بهبود وضعیت مادی و معنوی و در قلمرو جغرافیایی است. در این طرح مزیت های فضای طبیعی, اجتماعی واقتصادی, ساماندهی و نظات بخشی می شود. این کار با هدف ایجاد رابطه منطقی بین توزیع جمعیت و انجام فعالیت ها در پهنه سرزمین با توجه به ویژگی های فضایی مناطق است.

محدودیت منابع پایه, شرایط اقلیمی, نسبت فزاینده مصرف و منابع مالی دردسترس راهبردهای پیش فرض توسعه در سند چشم انداز بیست ساله کشور نشان می دهند نیازمند برنامه ای استراتژیک منطبق با توانمندی ها و تنگناهای سرزمینی هستیم.

لازم است نحوه پراکنش, اسکان جمعیت و استقرار ساختارهای اقتصادی, اجتماعی وکنش متقابل بین آنها در نظر گرفته شود.

هدف کلی آمایش:

آمایش سرزمین زیربنای سازماندهی توسعه منطقه ای است و به بیانی دیگر ابراز اصلی برنامه ریزی و تصمیم گیری منطقه ای و ملی است.

هدف آمایش سرزمین به توزیع بهینه جمعیت و فعالیت در سرزمین است به گونه ای که هر منطقه متناسب با قابلیت ها, نیازها و موقعیت خود از طیف مناسبی از فعالیت های اقتصادی و اجتماعی برخوردار باشد و جمعیتی متناسب با توان و ظرفیت اقتصادی خود بپذیرد.

درحال حاضر توزیع نامتعادل مراکز اقتصادی , توزیع بودجه , پول و سرمایه به گونه ای است که آینده شخصی که در یکی از شهرهای بزرگ متولد می شود با فردی که در یک روستای دورافتاده به دنیا می آید بسیار متفاوت است. نتیجه چنین امری عمیق تر شدن شکاف نابرابری ها و بی عدالتی هاست. اعمال ناروا باعث شده روستانشینان به سرعت راهی شهرها شوند. شهرهای میانی هم با شتاب خالی از سکنه می شوند و در نهایت بسیاری از واحدهای مسکونی به امکانات و منابع در روستاها و شهرهای محروم بدون استفاده باقی می ماند. این درحالی است که تمرکز تمامی توان دولتها برای حل مشکلات اقتصادی سیاسی کلان شهرها نظیر تهران ناکام مانده است. در سه دهه پس از انقلاب بسیاری از امکانات در مناطق محروم دایرشده اما راه حل اساسی محرومیت زدایی, توجه به برق رسانی, مخابرات, آب و… کافی نیست بلکه این اقدامات باید زمینه ساز واقعی قیمت تولیدات, توسعه کشاورزی, صنایع کوچک, اشتغال مولد, اعتبار اجتماعی ودرآمد باشد تا با تخصیص کارایی منابع , شرایطی فراهم گردد تا زمینه رشد استعدادها با حفظ رقابت سازنده ایجاد گردد.

اصولاً وجود آب, خاک, اقلیم ونیروی انسانی مستعد در سطح مناطق مختلف کشور, عموماً یک یا چند فعالیت خاص را برسایر فعالیتها ارجح نموده است. توجه به این ویژگی و رشد و توسعه آن می تواند شکوفایی هرچه بیشتر نظام اقتصادی منطقه را فراهم ساخته و زمینه های ایجاد اشتغال گسترده , افزایش درآمد خانوار, اقتصادی نمودن فعالیتها کاهش هزینه ها و افزایش تولید ناخالص داخلی را مهیا نماید.

این مختصر سعی برآن دارد تا با نیم نگاهی به وضعیت و روند شکل گیری تعاونیها به بررسی شرایط آرمانی و وضعیت مطلوب پرداخته و راهبردهای بنیادین برای توسعه بخش تعاون را در راستای قانون سیاست های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی ترسیم نماید.

۱–  وضعیت موجود :

با بررسی اجمالی در نحوه شکل گیری تعاونیها در می یابیم که اصولاً بخش تعاون در قبل و بعداز انقلاب دارای فراز و نشیب های فراوان بوده و صرفاً با هدف ابزاری و برای مرتفع نمودن چالش های مقطعی بدان توجه شده است.

تعاونیها در قبل از انقلاب بیشتر در مناطق روستایی مورد توجه قرار گرفته و برآن تأکید داشتند که فعالیتهای کشاورزی روستائیان با تشکیل تعاونیهای ساماندهی شده در مناطق شهری کالا و محصولات کشاورزی با حذف واسطه های غیرضرور مستقیماً به دست مصرف کننده برسد. درصورت تحقق اهداف تعیین شده د تشکیل این گونه تعاونیها بخش عمده ای از مشکلات تولید کنندگان روستائی و مصرف کنندگان شهری مرتفع و فعالیتهای اقتصادی روستائی و شهری ارتباطی منطقی برقرار می شد ولی متأسفانه این امر تحقق نیافت علل آن را می توان چنین مطرح نمود:

1. تسلط و حاکمیت دولت در اداره امورتعاونیها بطریقی که نقش مردم بسیار اندک و ناچیز دیده شده بود و تعاونیهایی تشکیل شده که توسط مردم بلکه توسط دولت و اداره امور آن به مأموران دولتی سپرده شده بود و حفظ نام تعاون را یدک می کشید.
2. نبود نهادهای اقتصادی قوی که بتواند نقش رابط و ارتباط محکمی بین روستا و شهر برقرار نماید.
3. با افزایش قیمت نفت نقش این نوع تعاونیها بسیار کمرنگ گردید به طریقی که تعاونیها محلی شد برای درآمد واشتغال نیروی مازاد دولتی و …

باپیروزی انقلاب این وضعیت ادامه داشته وتعاونیها صرفاً مواد مصرفی کوپنی را توزیع و برخی از محصولات را خریداری می شود حاکمیت دولتی در این نوع تعاونیها سبب گردیده که جامعه روستایی دید بسیار بدی را به تعاون داشته چراکه قبل از انقلاب به نام نهاد مردمی, نهادی دولتی برای عناصر خاص تبدیل شد و بعد از انقلاب نیز صرفاً توزیع کننده مواد کوپنی و خریدار محصولات کشاورزی با  غل و غش بسیار.

درجامعه شهری پس از پیروزی انقلاب به دلیل بحرانهای حاصل شده از انقلاب و بی کاری نیروی جوان و تحصیل کرده و توقف مراکز تولیدی و خدماتی شرکتهای تعاونی اشتغال زا تأسیس گردید و در سازمان دیگری نهادهای اقتصادی به دلیل شرایط خاص انقلاب و جنگ تأسیس گردید که به دلیل مردمی بودن تأثیرات فراوانی به جای گذاشت. پس از پایان جنگ, وزارت تعاون تأسیس گردید انتظار می رفت دو شکل اساسی رونق و گسترش تعاونیها که همانا دخالت دولت و تشکیل تعاونیها با هدف ایجاد فرصتهای شغلی را از پیش رو برداشته و با نگرشی عمیق تر شاهد حضور گسترده این بخش در نظام اقتصادی کشور بوده و اثربخشی آزاد اصلاح ساختار کشور ناظر باشیم که متأسفانه هرچقدر حضور و نقش دولت در اداره امور تعاونیها به حداقل رسید ولی نداشتن برنامه و عدم و توجه به برنامه ریزی آمایش سرزمین و مزیت های نسبی اقتصادی کشور صرفاً برنامه وزارت تعاون در تعداد تعاونیهای تشکیل شده خلاصه می شد.

این نگرش اساساً ناشی از تفکر و اندیشه حاکم بر بخش تعاون نبوده بلکه افتی است که سالیان متمادی مجموعه نظام اقتصادی کشور و به تبع آن بخش تعاون را دربرگرفته و ادامه این نگرش در شرایط کنونی که تجهیز سرمایه را متفاوت با بافت و ساختار و مزیت نسبی اقتصادی مناطق هدایت توصیه می نماید,عملاً تعاونیها را در نیمه راه فعالیت دچار سردرگمی , آشفتگی و نهایتاً رکود نموده و تحرک و رونق اقتصادی در این بخش را با مشکل جدی مواجه می نماید.

وضعیت مطلوب :

خروج از این وضعیت,  دقیقاً براندیشه ای تکیه خواهد داشت, که با ایجاد نهادهای نیرومند مردمی در قالب تعاونی, تلفیق بهینه ای از فعالیتها را متناسب با زنجیره های تولید و توزیع, مزیتها و ساختار اقتصادی مناطق فراهم نماید تا به گونه ای ساختار های سازنده و مطلوب را برای همگرایی و هماهنگی بین فعالیتهای اقتصادی فراهم نماید.

می توان با برنامه ریزی صحیح به گونه ای که هر منطقه متناسب با قابلیت ها, نیازها و موقعیت خود طیف مناسبی از فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی برخوردار باشد باید برنامه توسعه تعاون با لحاظ همه منابع اجتماعی را اعم از منابع انسانی, اقتصادی و محیطی به کار گرفت و به کارگیری همه این عوامل مستلزم برنامه ریزی است لذا آمایش سرزمین مبنای طرح ها و برنامه های جامع توسعه بوده, فقدان نهادهای اجرایی نیرومند مردمی مانع رشد و توسعه می گردد . چه بسیار مناطقی که با شکل جدی سرمایه گذاری جدید از بین رفته و باعث از بین رفتن سرمایه گذاریهای قبلی و بالطبع مهاجرت بی رویه می گردد. مناطقی که با اندک توجه و نهادسازی مردمی در قالب شرکتهای تعاونی می تواند باعث رشد و بالندگی آن منطقه گردد. از سویی دیگر با هدایت و حمایت و نظارت دولت و همچنین مشارکت مردمی در قالب نیروی انسانی و استفاده از سرمایه های اندک مردمی می توان با ایجاد فرصتهای شغلی بر معضل بیکاری فائق آمده و موجبات تعادل اقتصادی و اجتماعی را بوجود آورد.

با اتخاذ این راهبرد, مشکلات و نیازهای اقتصادی مردم با وجود داشتن نهاد و تشکیلات مناسب مردمی در جهت مرتبط ساختن برنامه ریزان با مردم آسان تر و آگاهانه تر مرتفع خواهد شد و از سویی دیگر سیاست های عمومی کشورکه در جهت عدم تمرکز, کوچک کردن دولت, واگذاری امور به مردم و برقراری عدالت اجتماعی با تأکید بر مشارکت آحاد ملت در انجام فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی می باشد, سهل و روان تر محقق خواهد شد.

با تصویب قانون سیاست های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی زمینه رفع کاستیها و موانع توسعه فراهم گردیده است . درصورتیکه همانطور که ذکر شد می توانیم با برنامه ریزی دقیق و لحاظ مزیت های نسبی نه تنهابه اهداف و برنامه های کلان توزیع عادلانه امکانات, رفع تبعیض و برطرف نمودن بحران بیکاری دست یابیم, بلکه با تحقیق منابع شرایطی فراهم می گردد تا زمینه های رشد استعدادها, استفاده بهینه از امکانات و مهاجرت از شهرهای بزرگ به شهرهای میانی و روستاها را شاهد باشیم.

هرچند در تعاریف تعاونیهای جدید مشکلاتی وجود دارد ولی همین قدر که دریچه استفاده تمام آحاد مردم از امکانات فراهم گردیده خود جای امیدواری دارد.

تعاونیهای سهامی عام و  فراگیر درصورتی که با تدوین برنامه و لحاظ آمایش سرزمین و مزیت های نسبی همراه باشد می تواند به تمامی اهداف والای جمهوری اسلامی ایران که همانا رشد و تعالی کشور وزندگی راحت و آسایش بهتر مردم را فراهم نماید.

تعریف :

1. تعاونیهای فراگیر.
2. تعاونیهای فراگیرملی.

درتقسیمات کشوری بخش-شهر-شهرستان-استان تعریف گردیده است. درهربخش که متشکل از چندروستا می باشد یک شرکت تعاونی فراگیر که بتواند اولاً: تمامی مردم آن بخش را به عضویت بپذیرد. با توجه به مزیتهای موجود فعالیتهای آن متمرکز بر مزیت های نسبی آن منطقه و با هدف تلاش در جهت :

1. فقرزدایی.
2. بهبود وضعیت  زندگی.
3. افزایش درآمد خانوار.
4. اشتغال.
5. رفع کمبودها و توسعه صنایع راکد آن منطقه.

به دلیل کوچک شدن زمین های زراعی و گران بودن نهاده هاا حتی با افزایش قیمت ها, امروزه کشاورزان از کاشت برنج سود نمی برند وبیشتر تمایل دارند زمین های کشاورزی را به مسکونی تبدیل کنند. دراین جهت متأسفانه مسئولین دولتی فقط تماشاگر هستند. درصورت تشکیل یک تعاونی فراگیرملی در آن منطقه می توان با کمترین هزینه برنامه یکپارچه سازی اراضی را اجرا نمود. صنایع دستی و روستایی را که به دلیل عدم دسترسی به بازارها با قیمت بسیار اندک به فروش می رسد و پرورش دام و طیور به دلیل پراکندگی و عدم دسترسی به منابع بهداشتی بسیار ضعیف گردیده درحالی که تعاونی فراگیر می تواند ضمن رشد و اقتصادی نمودن فعالیتهای صنایع دستی و روستایی با ارتباط میان بازار مصرف و تولید سبب افزایش درآمد و رشد و بالندگی آن صنایع از طرف مردم بسیار و مشتاق هستند که با هزینه های معقول از نقاط مختلف کشور بویژه مناطق شمال بازدید نمایند با راه اندازی تورهای مسافرتی سبب رونق اقتصادی منطقه گردیده وحال, یک شهر را درنظر می گیریم مانند بم که مزیت تولید خرما دارا  می باشد. اصولاً در شهرستان بم هر خانه ای حداقل یک یا دواصل نخل در خانه دارند تولید خرما به دلیل عدم ساماندهی در بیشتر اوقات خانوارها نمی توانند از محصول خود به اندازه ای که می بایست درآمد داشته باشند و درآمد کسب نمایند درحالی که با تشکیل تعاونی فراگیرمردم بم می توانند با خرید محصول, خرما را به بهترین شکل بسته بندی و صادر نموده و آنچه را که قابل فروش نمی باشد به صورت فرآورده های خرما به بازار عرضه نمایند. زنان خانه دار که علاوه بر کارهای روزمره به
قالیبافی و گلیم بافی و … مشغول هستند تولیدات آنها را با توجه به نیاز ساماندهی و به فروش رساند و یا صادر نماید و موقعیت جغرافیایی بم علاوه بر تأسیس صنایع مربوط به خرما صنایع مورد احتیاج مردم مخصوصاً مواد مورد نیاز قالی بافی و جاجیم بافی و گلیم بافی را تولید کرد و برای گردشگری نیز برنامه تدوین نمود. روستا و بخش شهر و شهرستان با مطالعه و آمایش سرزمین تدوین برنامه را تشکیل شرکتهای تعاونی فراگیر در بخش- شهر- شهرستان- استان را فراهم نمود.

پس در هر منطقه با توجه به مزیتها با اهداف افزایش درآمد خانوار رشد و رونق اقتصادی ایجاد اشتغال پایدار رشد و توسعه و صنعت صنایع دستی و خدمات را سبب شد.

علاوه بر آن هر رشته تخصصی هم می تواند در قالب یک شرکت تعاونی فراگیر یا سهامی عام علاوه بر اهداف مورد نظر در تشکیل شرکتهای تعاونی باعث رشد و بالندگی و کمک به اقتصاد و رشد و توسعه کشور شود. از مهمترین زمینه‌های تخصصی که می توان در آنها نسبت به تشکیل شرکت تعاونی اقدام نمود عبارتند از :

1. کشاورزی :

هرساله به دلیل عدم شناخت و نداشتن برنامه تولیدات کشاورزی یا به قیمت بسیار نازل عرضه می گردد و تولید دیگر محصولات کشاورزی نایاب می شود و یا به دلائل مختلف کشاورز مجبور به از بین بردن محصولات کشاورزی می گردد مانند پیازکاران, سیب زمینی کاران, باغداران, پرتقال ونارنگی و… و یا اگر محصولی به بازار عرضه می گردد به دلیل عدم رعایت مسائل اولیه بهداشت یا عدم بسته بندی صحیح به قیمت واقعی به فروش نمی رسد مانند زعفران, چای و… .

درحالی که اگر برای هریک از این تولیدات یک شرکت تعاونی تشکیل گردد باعث :

1. کاشت به اندازه نیاز انجام می گردد.
2. روشهای علمی به کشاورزان آموزش داده می شود.
3. فرآوری محصولات.
4. با رعایت بهداشت و بسته بندی زمینه های صادرات به نحو مطلوب انجام می پذیرد.
5. مطابق ذائقه مردم کاشت انجام می گردد.
6. سبب رونق صادرات می گردد.
7. زنجیره تولید و مصرف پدیدار می گردد.

۲–  صنعت :

امروزه شاهد هستیم که آمایش صنعت که لازمه تدوین برنامه می باشد در این چند دهه انجام نپذیرفته و به تازگی وزارت صنایع برنامه ای با لحاظ موارد یادشده تدوین نموده است. حال اگر مالکان صنعتی, شرکت تعاونی بعنوان نهادی اقتصادی قوی تشکیل دهند, علاوه بر تهیه مواد اولیه و ماشین آلات مورد نیاز برای عرضه کالا در بازارهای داخلی و خارجی دغدغه ندارند و فقط فکر و توان خود را برای تولیدبیشتر و با استاندارد بالا تر صرف می کنند.

فارغ التحصیلان صنعتی نیز می توانند برای پیدا نمودن کار و راه اندازی صنایع مورد نیاز و یا لحاظ نمودن آمایش سرزمین, شرکت تعاونی فراگیر یا سهامی عام تشکیل دهند و با سرمایه های اندک که جمع آنها می تواند چندین صنعت را به حرکت درآورد, کارخانه احداث نمایند برای مثال "کارخانه های نساجی شمال به یک نفر از ترکیه واگذار گردید".

آیا در کشور سرمایه گذار وجود ندارد؟ آیا متخصصین ما کم سوادتر از متخصصین ترک می باشند ؟  آیا…؟ آیا…؟

درحالی که اگر افرادی که به صنعت نساجی احتیاج دارند به همراه متخصصین یک شرکت فراگیر تشکیل دهند می توانند صنایع موجود را خریداری, بازسازی و تولید نمایند.

در بخش خدمات مانند پزشکی, مخابرات, حمل و نقل و… کلیه دست اندرکاران می توانند با تشکیل شرکت تعاونی فراگیر یک شرکت تعاونی با قدرت اقتصادی, فکری و تجربه ای تشکیل و علاوه بر کسب درآمد سبب رشد و توسعه اقتصادی و اشتغال مولد گردند.

افرادی نیز وجود دارند که سرمایه دارند ولی نه حاضرهستند درتولید سرمایه گذاری کنند و نه در بانکها, بلکه می خواهند با سرمایه خود کارآفرینی و سرمایه آفرینی ایجاد کنند. این افراد هرچند که سرمایه اندک یا درشت داشته باشند می توانند با تشکیل شرکت تعاونی فراگیر یا سهامی عام نسبت به تشکیل شرکت تعاونی سرمایه گذاری اقدام کنند که با سرمایه گذاری در نهادهای تولیدی , بانکی, بورس نسبت به خرید سهام و یا مشارکت هم سرمایه خود را افزایش دهند و هم سبب رشد و توسعه کشور گردند.

بنابراین در بخش منطقه ای :

1. شرکتهای فراگیر(توسعه)بخش.
2. شرکتهای فراگیر(توسعه)شهرستان.
3. شرکتهای فراگیر(توسعه)استان.
4. شرکتهای فراگیر(توسعه)کشور.

شرکتهای تعاونی تخصصی تولید(گندم کاران, زعفران کاران, برنج‌کاران, نخل داران و …) را با اهداف تعریف شده می توان تشکیل داد. با امید به آنکه این برنامه بتواند بخش تعاون را به اهداف مقرر در سند توسعه رهنمود و ایران عزیز اسلامی را سرآمد تمام کشورهای جهان نماید. ما می توانیم, پس باید برنامه ریزی کنیم و به اهداف خود برسیم.

انتشار: شهرسازی آنلاین