پایان نامه بررسی نقش قاعده لاضرر در تعریف الگوی مطلوب معماری اسلامی

نویسنده:  محمد باقر خسروی
استاد راهنما: دکتر محمد رضا بمانیان- دکتر محمد کاظم سیفیان
استاد مشاور: دکتر ایرج اعتصام
تاریخ شروع: ۱۳۹۰/۶/۱۲
دانشگاه: آزاد- علوم تحقیقات
مقطع: دکتری
رشته تحصیلی: معماری اسلامی

این پایان نامه مورد حمایت مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران قرار گرفته است.

چکیده
معماری اسلامی ـ ایرانی در فرهنگ تشیع میراث گرانقدری است که از نسل‎های گذشته به یادگار گرفته‎ایم که نمونه‎های ارزشمند آن در نظام برنامه‎ریزی، طراحی و مدیریت شهرهای تاریخی ایران به خوبی قابل مشاهده و بازشناسی می‎باشد. رابطه معماری و شهرسازی ایرانی – اسلامی با مبنای نظری، اصول فقهی اسلام، و آیات کتاب آسمانی و کلام وحی، گنجینه‎ای ارزشمند در هدایت و توسعه معماری و شهرسازی معاصر ایران خواهد بود. مروری بر تجربه‎های عملی و پایه‎های نظری آن‎ها در حوزه‎های معماری و شهرسازی و مدیریت شهری، و نشان‎دهنده آن است که تبین رابطه اصول نظری و مشخصات کالبدی از از پیش‎نیازهای از تحقق و اجرایی‎شدن یک سبک و گرایش معماری است، بر مبنای چنین رویکردی است که می‎توان موضوع مورد نظر پژوهش را در بستر آیات قرآنی و تفاسیر معتبر مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
سوال اصلی پژوهش آن است که جایگاه قاعده لاضرر در تعریف الگوی مطلوب معماری اسلامی چیست؟ و این تعریف در طرح‎های توسعه شهری چه جایگاهی دارد؟ بایسته‎های تحقق قاعده لاضرر و لاضرار در اسلام، در بستر مدیریت شهری چیست؟، مدیریت شهری مبتنی بر توحید و عدالت با چه شرایطی محقق می‎شود؟ و برای ادامه آن چه پیش‎شرط‎هایی لازم است؟
روش تحقیق مورد استفاده در این مقاله، روش استدلال منطقی است. پس از ترسیم چارچوب نظری پژوهش، منابع علمی و تخصصی با روش مقایسه‎ی تطبیقی تحلیل شده، فرصت‎ها و چالش‎های حاصل از آن به بحث گذاشته می‎شود. این پژوهش نیازمند برخوردی کیفی است از این رو به آن بر مبنای پارادایم آزادپژوهی و با استفاده از منابع کتابخانه‎ای و مطالعات میدانی استفاده خواهد شد. دستاوردهای پژوهش نشان‎دهنده آن است که رعایت اصول ده‎گانه مورد بحث می‎تواند به مثابه تجلی قاعده لاضرر و لاضرار در اسلام در نظام معماری و شهرسازی، بخصوص در هدایت و برنامه‎ریزی طرح‎های توسعه شهری، معرفی شود.
کلیدواژه‎ها:
قاعده لاضرر و لاضرار، شهر اسلامی، توحید، و عدالت

خلاصه پروژه:

معماری ایرانی ـ اسلامی میراث گرانقدری است که از نسل‎های گذشته به یادگار گرفته‎ایم که نمونه‎های ارزشمند آن در نظام برنامه‎ریزی، طراحی و مدیریت شهرهای تاریخی ایران به خوبی قابل مشاهده و بازشناسی می‎باشد. رابطه معماری و شهرسازی ایرانی – اسلامی با مبنای نظری، اصول فقهی اسلام، آیات کتاب آسمانی و کلام وحی، گنجینه‎ای ارزشمند در هدایت، توسعه معماری و شهرسازی معاصر ایران خواهد بود. مروری بر تجربه‎های عملی و پایه‎های نظری آن‎ها در حوزه‎های معماری ، شهرسازی و مدیریت شهری، نشان‎دهنده آن است که تبیین رابطه اصول نظری و مشخصات کالبدی از پیش‎نیازهای تحقق و اجرایی‎شدن یک سبک و گرایش معماری می باشد، بر مبنای چنین رویکردی است که می‎توان موضوع مورد نظر پژوهش را در بستر آیات قرآنی و تفاسیر معتبر مورد تحلیل و بررسی قرار داد.

هدف اصلی در این رساله، تبیین جایگاه و نقش قاعده لاضرر و لاضرار در اسلام، و تاثیر آن بر شکل‎گیری و بازتعریف الگوی مطلوب معماری و شهرسازی اسلامی و ایرانی است. بازتعریف قوانین و مقررات معماری و شهرسازی، حقوق و تکالیف شهروندی از طریق شناسایی مفهوم شهروندی و سابقه آن در ایران از جنبه‎های مختلف حقوقی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، گامی مهم و اساسی در این زمینه محسوب می‎شود. پژوهش بر اساس ادبیات تخصصی موضوع، مفهوم آیین همسایگی در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی را از طریق تبیین حقوق انسانی در فرهنگ اسلامی، و ترسیم حقوق شهروندی در شهر اسلامی، جنبه‎های مختلف قاعده لاضرر و لاضرار را معرفی کرده و مورد مطالعه قرار می‌دهد.  

چارچوب نظری پژوهش بر اساس مبانی فقهی قاعده لاضرر و لاضرار، و بایسته‎‎های اجتماعی آن ترسیم می‎شود  همان مفهومی که در رساله از آن با عنوان آیین همسایگی در شهر اسلامی یاد شده است. تجزیه و تحلیل نمونه‎های موردی در پژوهش در دو سطح انجام گرفته است. سطح نخست به نمونه‎های تاریخی و معرفی مثال‎های مشخصی از دوران اسلامی وابسته است و سطح دوم به مورد تجزیه و تحلیل نمونه‎های معاصر و تحلیل مثال‎هایی از عصر حاضر اختصاص دارد.

مطالعات صورت گرفته نشان دهنده آن است که بایسته‎های تحقق قاعده لاضرر و لاضرار را باید بر اساس سه محور ۱- هویت اسلامی – ایرانی ۲- انسجام در نظام فکری و اجرایی ۳- مدیریت شهری مبتنی بر توحید و عدالت، به انجام رساند. برای دست‎یابی به توحید و عدالت در نظام معماری و شهرسازی لازم است نکات ذیل رعایت شوند:

۱- گرایش به عدالت و عدالت خواهی در طرح‎های توسعه شهری: الف) توجه به عدالت شهروندی در طرح‎های توسعه شهری، ب) هدایت شهر مبنای توسعه عادلانه  ج) توسعه شهر مبتنی بر عدالت فضایی-مکانی

۲- کالبد معنوی و روح معنوی در شهر اسلامی.

۳- استقلال معنوی و آزادی فرهنگی.

۴- قانون‎گرایی و محوریت قوانین عقل و شرع.

۵- تجلی مفهوم ولایت در کالبد شهر.

۶- مسئولیت‎پذیری اجتماعی.

۷- برنامه‎های فشرده در تحقق شهر اسلامی.

۸- مدیریت اخلاق‎مدار و جامعه اخلاق‎محور.

۹- مدیریت مشارکت‎مبنا و معماری شهری مشارکت‎جو.

۱۰- نظارت عمومی به حقوق و تکالیف شهروندی.

 

دستاوردهای پژوهش نشان‎دهنده آن است که رعایت اصول ده‎گانه فوق می‎تواند به مثابه تجلی قاعده لاضرر و لاضرار در اسلام همچنین در نظام معماری و شهرسازی، بخصوص هدایت و برنامه‎ریزی طرح‎های توسعه شهری، بر اساس الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت، معرفی شود.

 

نتیجه گیری

اگر معماری تبدیل فضا به مکان باشد، معماری اسلامی معماری تبدیل فضا به مکانی مقدس است. جایگاه و نقش قاعده لاضرر و لاضرار در اسلام، و تأثیر آن بر شکل‎گیری و بازتعریف معماری و شهرسازی اسلامی و ایرانی، جنبه‎های متنوع و بایسته‎های گوناگونی دارد.

بر اساس دست‎یافت‎های پژوهش قاعده لاضرر و لاضرار تمام اصول معماری اسلامی را توجیه می‎کند. البته نباید این نکته را از نظر دور داشت که ممکن است که ما این رابطه را درک نکنیم، اما دستاوردهای پژوهش نشان‎دهنده آن است که ارتباط معناداری را می‎توان پیش‎بینی نمود.

قاعده لاضرر و لاضرار برآیندی از تعامل حق و تکلیف است. همان مفهومی که حق تلقی می‎شود، جنبه‎هایی از تکلیف را در خود دارد و هر آنچه تکلیف تلقی می‎شود، جنبه‎هایی از حق را با خود به همراه دارد.

قاعده لاضرر و لاضرار جنبه‎های محتوایی را نیز علاوه بر جنبه‎های کالبدی مورد نظر دارد. از مهم‎ترین موارد می‎توان بایسته‎های شکل‎دهی یک آرمان‎شهر اسلامی و ایرانی، بر مبنای اندیشه‎های دینی اشاره کرد، نگرشی که ایجاب می‎کند رابطه‎ی تعاملی میان فرم و محتوا مورد توجه قرار گیرد. برای روشن‎تر شدن موضوع و به عنوان مثال می‎توان اشاره کرد به «ارتفاع مسجد»، «صدای اذان» و غیره.

اندیشه‎های بلند مراجع شیعی، مانند حضرت آیت الله امینی، این نکته را بیشتر به نمایش می‎گذارد. بر اساس نظر ایشان قاعده لاضرر و لاضرار در اسلام، از لحاظ شکلی و محتوایی، به ضرر نرساندن به «محیط زیست» نیز تفسیر می‎شود، مفهومی که بر شکل‎گیری و باز تعریف معماری و شهرسازی اسلامی و ایرانی تأثیر می‎گذارد.

نتایج کاربردی و تمامی این مثال‎ها نشان‎دهنده آن است که که ترسیم راهبرد سبک معماری ویژه‎ی قاعده لاضرر و لاضرار در اسلام، نیازمند توسعه سبک زندگی شهری بر مبنای آموزه‎های ایرانی – اسلامی است. تحقق این مهم، بخصوص در عرصه‎های مختلف مدیریت شهری و حوزه‎های مختلف معماری و شهرسازی نیازمند سیاست‎گذاری اجرایی برای مدیریت شهری در جوامع گسسته مانند تهران خواهد بود.

دریافت فایل کامل از پایان نامه

برای دانلود کلیک نمائید نکته بسیار مهم در مورد دانلود فایل: اگر لینک دانلود بالا با dl شروع شد، لطفا برای دانلود فایل به جای http از https استفاده نمائید.
برچسبها
مطالب مرتبط

دیدگاهی بنویسید.

بهتر است دیدگاه شما در ارتباط با همین مطلب باشد.

0