هویت چالش بناهای شهری

محمدرضا فرزاد بهتاش٬ – مدیر مطالعات معماری٬ شهرسازی و امور بحران مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با بیان اینکه در بسیاری از بناهای ساخته شده٬ مسأله هویت اسلامی ایرانی به عنوان یک امر بسیار مهم به چالش اساسی کشیده شده است، اظهار کرد: جایگاه هویت اسلامی٬ بومی و سرزمینی در شهرسازی و معماری امروزه واجد اهمیت بسیار است.

وی افزود: رشد بی‌رویه و لجام گسیخته٬ دور ماندن از ارزش‌ها٬ اصول و دانش فنی غنی معماری و شهرسازی اسلامی و بومی ایران٬ نقصان سیاست‌ها و ضوابط کلان راهبردی در حوزه مدیریت شهری در گذشته و عدم آموزش صحیح شهروندان در اغلب موارد باعث چند گانگی و آشفتگی فضایی – کالبدی در شهرها شده است.

فرزاد بهتاش با بیان اینکه پیامد کم و یا بی‌توجهی کردن به هویت فرهنگی و اعتقادی شهروندان٬ به گسترش فضاها و مکان‌ها توأم با بحران هویت منجر شده است؛ به نحوی که مخاطبان شهر قادر به درک معنای آن نبوده و ارتباط میان مردم و این فضاها و مکان‌ها به تحقق و تعلق خاطر منجر نمی‌شود.

این عضو هئیت علمی دانشگاه با بیان این مطلب که باورها و ارزش‌های مذهبی ملی نقش انکار ناپذیری چه در عرصه نظری و چه از جنبه عملی در ارتقای زیبایی عینی و ذهنی شهرها دارند بیان کرد: ویژگی یک شهر زیبا در شهرهای کهن ایرانی اسلامی را باید در تعامل میان عناصر عینی بناها و ساختمان‌ها و عناصر ذهنی برداشتها و ادراک شهروندان موجود در شهرهای کهن جستجو کرد.

وی تأکید کرد: اسلام از ادیان و مکاتبی است که در محیط شهری جاری گشته و نسبت به شهرنشینی نظری کاملأ مساعد و تشویق آمیز دارد و از سوی دیگر نسبت به جمع و جماعات نیز التفاتی خاص دارد. بنابراین نمی تواند نسبت به موضوعات مرتبط با شهر بی‌تفاوت باشد.

بهتاش ادامه داد: با نگاهی به قرآن کریم آیات فراوانی می‌یابیم که به حیات و زیست فرهنگی٬ اجتماعی٬ اقتصادی و همچنین به زوال وتداوم « آبادی‌ها» اشاره کرده است.

مدیر مطالعات معماری٬ شهرسازی و امور بحران مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران نهج‌البلاغه را یک سند مهم دینی دیگر دانست که به شهرسازی توجه دارد و عنوان کرد: ویژگی شهر در نهج‌البلاغه٬ از آن رو از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که بیشتر سخنان امیرالمؤمنین(ع) در زمان تصدی، حکم‌رانی و انتصاب وعزل استانداران و کارگزاران حضرت در شهرها و نواحی در جامعه مطرح شده است.

وی با بیان اینکه اسلام٬ به عنوان دینی جامع می‌تواند بهترین منبع برای الگوگیری در عرصه‌های مختلف از جمله شهرنشینی و زندگی شهری باشد، گفت: مطالعه تجربی شهرهای مسلمانان چه در دوره سنتی و چه در دوره مدرن می‌تواند حاوی نکاتی سودمند برای سیاس‌ گذاری بهتر و برنامه‌ریزی مناسب شهری در عرصه‌های اجتماعی٬ اقتصادی و سیاسی خواهد بود.

بهتاش ادامه داد: در صورت ساختن یک طرح نظری برای بازسازی شهرایرانی – اسلامی می‌توان با در کنار هم قرار دادن اطلاعات و داده‌های به دست آمده٬ تصویری قابل تکوین و تکمیل به دست آورد و با افزودن بر دانسته‌ها در این زمینه بر وضوح تصویر آن افزود.

وی افزود: بیش از نیم قرن است که موضوع معماری و شهرسازی ایرانی – اسلامی به دغدغه خاطر برخی از معماران و شهرسازان تبدیل و مقالات٬ پایان نامه‌ها، کتاب‌ها و فعالیت‌های حرفه‌ای متعددی در این راستا منتشر شده است.

بهتاش اظهار کرد: از موارد مذکور٬ کمتر کاری به یک چارچوب قابل استناد و تکرار پذیر تبدیل شده و این شرایط سبب شده است تا نتوان به یک دستورالعمل ساختارمند در حوزه اجرایی معماری و شهر سازی ایرانی اسلامی دست یافت که البته دلایل مختلفی بر نقیصه مرتبط است.

این عضو هئیت علمی دانشگاه بیان کرد: معماری و شهرسازی در حوزه هنر٬ معماری و شهرسازی با مفاهیم و گذاره‌های خاصی درگیر هستند و دارای مفاهیم بینشی و باوری هستند. وی یادآور شد: این مفاهیم به صورت مستقیم تجربه‌پذیر نیستند اما در نمایانگرهای کیفیت محیطی مکان‌های معمارانه و شهرسازانه متبلور می‌شوند. یگانگی و تناسبات بصری از این نمونه مفاهیم هستند.

بهتاش تأکید کرد: نظام‌های اجتماعی و سیاسی صرف‌نظر از نوع و ماهیت خود٬ همواره مبتنی بر دستگاه‌های فلسفی٬ اخلاقی و هنجارهای پیچیده‌ای هستند که امکان تحقق و تداوم آنها بدون اعتنا به این دستگاه‌ها ممکن نخواهد بود.

دبیر کمیته پژوهشی شهرسازی و معماری شهرداری تهران افزود: مشکلاتی که امروزه شهرهای کشور با آن مواجه‌اند به عزم بسیاری از متخصصان ناشی از کمبودها و چالش هایی است که در نظام شهرسازی کشور وجود ندارد.

وی گفت: در راستای اسلامی شدن شهرها و احداث شهرهای اسلامی ایرانی با پرداختن صرف به موضوع کالبد نمی‌توان به آرمان شهر اسلامی دست یافت٬ بلکه شهر اسلامی بایستی واجد خصوصیات اعتقادی واخلاقی٬ فرهنگی ٬ اجتماعی٬ اقتصادی خاصی باشد که در آموزه‌های شرع مبین اسلام ٬ قرآن کریم وسیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) آمده است.

وی با اشاره به تبیین مفهوم شهر اسلامی بیان کرد: شهر اسلامی شهری است که روح حاکم بر شهر و شهروندان و فعالیت‌های آن‌ها اسلامی باشد٬ شهر اسلامی شهروند احقاق حقوق شهروندی خود تلاش مضاعفی نمی‌کند بلکه سیستم شهر پاسخگو و خود تأمین کننده حقوق شهروندان است٬ در شهر اسلامی حق‌الناس و اهمیت احقاق آن و اخلاق مدار بودن الویت ویژه‌ای دارد.

بهتاش در ادامه گفت: در شهر اسلامی به کرامت انسانی شهروندان احترام گذاشته می‌شود و روابط متقابل بر اساس حرمت و عزت نفس افراد و نیز عطوفت و رأفت شکل می‌گیرد٬ در شهر اسلامی آرامش رفاه٬ آسایش و شادی بر اساس آموزه‌های الهی نهادینه شده است.

دبیر کمیته پژوهشی و شهرسازی و معماری شهرداری تهران در پایان یادآو شد: در شهر اسلامی قانون و قانون مداری جایگاه ویژه‌ای دارد و احترام به حقوق شهروندی و همسایگی از اهمیت برخوردار است و در نهایت آن که ساده زیستی شهروندان و تأکید بر آن سمبل و نشانه بارز شهر اسلامی است.