انتقال مرکز ، تمرکززدایی

ایران، سرزمین کهنی است که از زمان هخامنشیان تاکنون بارها و بارها نسبت به تعویض و انتقال مرکز حکومت خود اقدام کرده است.
از پایتختی شوش تا تهران ۳۹ بار انتقال مرکز صورت گرفته که طی آن ۲۹ شهر به پایتختی برگزیده شده*اند؛ شوش، پاسارگاد، شیراز، دامغان، اشک*آباد، تیسفون، بیشاپور، کازرون، بخارا، نیشابور، مرو، زرنج، بخارا، طبرستان، اصفهان، همدان، ری، غزنین، سمرقند، هرات، گرگانج، مراغه، تبریز، اردبیل، قزوین، ساری، مشهد، کرمان و تهران، مراکز حکومتی ایران کهن سال بوده*اند که به آنها گاهی دارالخلافه، گاهی آستانه، گاهی حضرت و گاهی پایتخت گفته*اند. به طور متوسط هر ۶۵ سال یکبار پایتخت ایران عوض شده است. اما تهران شهری است که بیش از ۲۲۰ سال پایتخت سه حکومت قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی بوده و در*حال*حاضر با مسائلی مواجه است که نظر کارشناسان را به انتقال مرکزیت از آنجا به جایی دیگر معطوف کرده است.
در گذشته هر ۳۹ بار انتقال مرکز حکومت به دلیل مسائل امنیتی و سیاسی صورت گرفته است؛ ولی این بار به نظر می*رسد که مسائل اقتصادی اجتماعی و فرهنگی هستند که ضرورت انتقال را مطرح می*کنند.
تمرکز بیش از حد جمعیت در کلانشهر تهران به هر دلیلی که باشد مشکلات عمده*ای مانند گره*های ترافیکی غیرقابل حل، اتلاف انرژی غیرمتعارف، افزایش مضاعف هزینه*های شهری، اتلاف میلیون*ها ساعت وقت منابع انسانی، خطر بالقوه خسارات ناشی از زلزله، مشکلات زیست محیطی و آلودگی*های هوا و صدا و مشکلات بهداشتی ناشی از انفجار جمعیت در کلانشهر تهران از مهمترین عواملی هستند که انتقال پایتخت را به عنوان یکی از راه*حل*های موجود مطرح می*کنند.
انتقال مرکز به نقطه دیگر به شکلی که اکنون مطرح است و پایتخت آینده حداقل تا ۵۰ سال آینده نباید جمعیتی بیش از ۲۵۰.۰۰۰ نفر داشته باشد، گره*ای از مشکلات موجود را برطرف نخواهد کرد. لذا دولتمردان بیش از انتقال سیاسی مرکز باید به فکر برنامه*ریزی برای انتقال ظرفیت*های اقتصادی و تجاری تهران به جای دیگر باشند، در واقع تمرکززدایی بیش از آن که از پایتخت مطرح باشد، از تهران بزرگ مطرح است، آمار نشان می*دهد:
۱) مصرف بنزین ۲۵۰۰.۰۰۰ خودرو در تهران حدود ۱۳میلیون لیتر در روز است؛ یعنی ۲/۵لیتر برای هر خودرو که البته استاندارد جهانی آن ۲ لیتر برای هر خودرو است.
۲) تردد ۲.۵۰۰.۰۰۰ دستگاه خودرو در مساحتی که حداکثر ظرفیت تردد خودرو در آن ۷۵۰.۰۰۰ دستگاه است.
۳) مقدار آلاینده*های هوا در تهران روزانه ۱۴۰۰ تن است.
۴) میزان اتلاف وقت در ترافیک تهران ۲میلیارد ساعت در سال است (آمار سال ۱۳۸۲).
۵) طبق تحقیقات به عمل آمده در زمانی که موتور ماشین*های تهرانی*ها روشن می*شود، تنها ۴۴درصد آن واقعا صرف رفت و آمد ضروری شده و ۵۶درصد آن در ترافیک یا جست*وجوی پارکینگ هدر می*رود.
اگر چه برخی از کارشناسان انتقال مرکز را از تهران به علت پیچیدگی*های خاص موجود در ساختار اقتصادی اجتماعی و فرهنگی فقط در حد پاک کردن صورت مساله مطرح می*کنند، ولی به نظر می*رسد که همین پیچیدگی*های خاص به علاوه عدم وجود زیر ساخت*های مناسب شهری در تهران جهت خدمات*رسانی به جمعیت چندین میلیون پایتخت، خود دلیلی برای تمرکززدایی از این کلان شهر باشد.
نقاط قوت انتقال پایتخت در قبال محدودیت*های آن مانند کمبود منابع آبی در سایر نقاط به قدری هست که دولتمردان و مدیران کلان اقتصادی را به طور جدی به این مهم مشغول سازد.