نقش جامعه شناسی در برنامه ریزی شهری

مقدمه
آیا تاکنون فکر کرده اید درچه گروه هایی عضو بوده اید یا هستید؟
و یا اصلاً عضو گروهی بوده اید یا نه؟
باید گفت که انسانها بیشتر عمرشان را در گروهها زندگی می کنند؛ آنها به عنوان اعضای خانواده ، ساکنان یک محله یا شهر، اعضای یک گروه خاص اجتماعی یا اقتصادی و یا مذهبی و قومی نیز به عنوان شهروندان یک ملت با یکدیگر رابطه دارند. انسانها حتی اگر خودشان هم آگاه نباشند که اعضای یک گروهند ، باز به شیوه هایی فکر و عمل می کنند که دست کم ، بخشی از آنها را عضویت در گروه تعیین می کند. نوع لباسی که آدمها می پوشند ، نوع خوراک و نحوه خوردن آنها ، عقاید و ارزشهایشان و رسومی که رعایت می کنند ، همگی تحت تأثیر عضویت آنان در گروههای گوناگون می باشند.

جامعه شناسی شهری
تجزیه و تحلیل شهر به عنوان یک واقعیت اجتماعی موضوع جامعه شناسی شهری است. بنابراین جامعه شناسی شهری ، کلیه مسائل اجتماعی جامعه شهر نشین را دربر خواهد گرفت. یکی از واقعتهای اساسی ، رابطه از تحت جامعه با سایر واقعیتهای اجتماعی است، مانند رابطه تراکم جمعیت و سازمانها و شیوه تفکر و زندگی اجتماعی.

نگاه اجمالی
دراین قسمت بدون اینکه بخواهیم کلیه جنبه‌های جامعه شناسی شهری را مورد بحث و بررسی قرار دهیم، می خواهیم که اهمیت و ماهیت ملاحظات جامعه شناسی بر مسائل شهری روشن شود و برخی اطلاعات مربوط به اجتماع شهرها که اختصاصا معنای خاصی در بر دارد و نیز روشهای بررسی مسائل شهری را مورد مطالعه قرار گیرد. در عمل ، امروز شهرسازان ، معماران و مهندسان تاسیسات شهری بیش از پیش به میزان قابل توجهی از ره آورد جامعه شناسی شهری استفاده می‌کنند و مفهوم شهرسازی و شهرنشینی را منحصر به جنبه معماری آن نمی‌دانند.
بنابراین لازم است زبان مشترکی نیز آنها را به یکدیگر پیوند دهد تا به درستی نظرات یکدیگر را درک کنند و در بهبود زندگی اجتماع شهرنشینی از آن استفاده کنند.

عوامل فرهنگی و اجتماعی و طرحهای شهری
درتحلیل مسائل شهری ، همانطور که نقش علوم ، چه به صورت عملی و فنی و چه به صورت تئوری و فلسفی تأثیرگذار است نقش جامعه شناسی و علوم اجتماعی نیز دارای اهمیت است.

مهمترین عوامل تأثیرگذار مسائل اجتماعی و جامعه شناسی بر برنامه ریزی های شهری به قرار زیراند :
۱٫ مطالعه مسائل اکولوژیکی در رابطه با انسان و طبیعت اطراف شهر
۲٫ مطالعه در خصوصیات فرهنگی و اجتماعی مردم شهر
۳٫ مطالعه در نوع خواست ها ، سلیقه ها ، روحیات و علایق مردم در ارتباط با فرهنگ ، مذهب ، سنت ها و نهادهای اجتماعی
۴٫ مطالعه در مسائل جمعیتی و اشتغال جمعیت
۵٫ مطالعه در مسائل مربوط به مسکن ، بازار خرید و فروش و مانند اینها
۶٫ مطالعه در مسائل بهداشت و اموزش و تفریحات
۷٫ مطالعه در مسائل ارتباط جمعی و ارتباطات و مخابرات
۸٫ مطالعه در زمینه مسائل تربیتی در رابطه با اختلافات ، دزدی ها ، بزهکاریها و مسائل مشابهی که بیشتر در شهرهای بزرگ وجود د ارد.
۹٫ تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی در فرم گیری مجموعه های فیزیکی ، ساختمانها و بافتهای شهری
۱۰٫ ­­­ تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی بر بوجود آمدن محلات شهری و ارتباط عناصرمختلف محلات مانند : ساختمانها و معابر با یکدیگر و مرکز محلات شهری
۱۱٫ ارتباط و بسط روابط بین محلات مختلف شهری با یکدیگر
۱۲٫ کندوکاو در مشخص کردن حدود تقریبی فیزیکی محلات
۱۳٫ مطالعه در تغییرات مربوط به محل سکونت خانوارها و تغییر مکان خانوارها
۱۴٫ مطالعه در زمینه انواع تراکمهای شهری

تأثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی در شهرسازی و برنامه ریزی های شهری آن چنان گسترده است که هیچ یک از عناصر مختلفه شهری را نمی توان بدون تآثیر چنین عواملی دانست . هر فرم و مجموعه شهری ، همانطور که متأثر از عوامل اقلیمی و طبیعی است ، نتیجه علایق و خصوصیات اجتماعی و فرهنگی مردم است . بنابراین در طرح و تدوین هر برنامه برای توسعه شهر ، یا نوسازی و بهسازی شهری و بالاخره طراحی هر ساختمان شهری ، ارتباط چنین برنامه هایی از نظر فرم و سیمای شهری و محله ای و فرم و تیپ ساختمان ها با مسائل اجتماعی و جامعه شناسی شهری ، بایستی مدنظر قرار داشته باشد .
در مسائل شهری ، تکنیک بایستی در ارتباط ویژه خود با مسائل اجتماعی قرار گیرد . در بوچود آوردن فرم مجموعه های شهری و زیباسازی محیط ، روابط بین مردم و سلیقه های آنها نسبت به شهری که در آن زندگی می کنند ، از اهمیت خاصی برخوردار است . نوع مسکن بایستی بنابر خواسته جمعیتی که می خواهند در آن زندگی کنند ، بنیان گیرد و روابط مجموعه های مسکونی با سایر مجموعه ها از اولویت برخوردار باشد . سیمای شهری و فرم گیری ساختمان ها کاملا در رویات مردم و حتی در بالا و پایین بردن سطح ناراحتی های عصبی و روانی ساکنین شهر مؤثر است . تنگی اتاق ها ، کم نور بودن آنها ، در ارتفاع ساخته شدن ابنیه مسکونی ، وجود سر و صدای ناشی از همجواری واحدهای مسکونی با یکدیگر (آپارتمانهای چند واحدی و چندین طبقه ) ، بر روحیات ساکنین شهر تأثیر می گذارند . از طرف دیگر ، اندازه جمعیت شهر و امکان بروز اختلافات بین ساکنین آن از نظر مشکلاتی که در این راه بوجود می آید ، (مانند تصادفات رانندگی) بایستی در برنامه ریزی ها به منظور جایگزینی صحیح تراکمهای شهری ، مورد نظر قرار داشته باشد .
از دیدگاه دیگر، در ارائه و تدوین هر برنامه ریزی شهری ، لزوم مطالعات جمعیت و عوامل دموگرافیکی شهر، دارای اهمیت است. در این مورد، مطالعه در توزیع سنی و جنسی و ساخت و ترکیب جمعیت ، مهاجرتها، رشد متوسط سالیانه جمعیت ، تولد ، مرگ و میر و خصوصیات خانوارها و نوع اشتغال و درآمد آنها نحوه تصرف واحدهای مسکونی توسط خانوارها ، وضع سواد جمعیت و تحولات جمعیت بین سالهای مختلف ضروری است ، و در پیش بینی های جمعیت آینده دخالت دارند. در بررسیهای اجتماعی و جامعه شناسی شهر ، وضع سواد و تحصیل جمعیت محصل و غیرمحصل ، علت سکونت خانوار در محلات مختلف شهر ، رضایت مردم از زندگی در محله مسکونی خویش ، نواقص و کمبودهای محلات ازنظر خانوارهای آن ، تأسیسات مورد نیاز خانوار در محلات ف تمایل جمعیت شهر نسبت به سکونت در نقاط مختلف نوع خواسته ها و علائق مردم برمبنای سنت و فرهنگ و مذهب ، انتظارات آنها از ساختمانهای مسکونی و غیرمسکونی شهر ، روابط مردم محله با یکدیگر و سایر محلات ، چکونگی گذران اوقات فراغت اعضای خانوار ، نوع ساختمانهایی که خانوار مایل به سکونت در رابطه با جمعیت شهر تأثیر دارند ، بایستی مورد مطالعه قرار گیرند.

منابع

۱- جامعه شناسی شهری مایک ساوج ترجمه دکتر ابوالقاسم پور رضا
۲- مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری تالیف دکتر اسماعیل شیعه

گردآورندگان :
جواد یزدانی ، هادی ندائی ، مرتضی دین پناه

منبع: وبلاگ آتیشار