سرمایه اجتماعی

سرمایه اجتماعیمفهومی جامعه‌شناسی است که در تجارت، اقتصاد، علوم انسانی و بهداشت عمومی جهت اشاره به ارتباطات درون و مابین گروهی از آن استفاده می شود. اگرچه تعاریف مختلفی برای این مفهوم وجود دارد، اما در کل سرمایه اجتماعی به عنوان نوعی “علاج همه مشکلات” جامعه مدرن تلقی شده است[۱]. ایده اصلی این است که “شبکه‌های اجتماعی دارای ارزش هستند. همانطور که پیچگوشتی (سرمایه فیزیکی) یا تحصیلات دانشگاهی (سرمایه انسانی) هم به صورت فردی و هم در شکل جمعی می‌توانند موجب افزایش بهره وری شوند، ارتباطات اجتماعی هم بر بهره وری افراد و گروهها تأثیر می‌گذارند”[۲]

سابقه مطلب
مقاله ال جی هانیفان در سال ۱۹۱۶ در مورد حمایتهای محلی از مدارس روستایی یکی از اولین موارد استفاده از عبارت “سرمایه اجتماعی” در اشاره به همبستگی اجتماعی و سرمایه گذاری فردی در جامعه است [۳]. در تعریف این مفهوم، هانیفان سرمایه اجتماعی را با اقلام مادی مقایسه می‌نماید:

منظور من املاک، داراییهای شخصی یا پول نیست. منظور من آن چیزی است که باعث می‌شود این اشیاء محسوس در زندگی روزمره مردم بیشتر به حساب بیایند، یعنی حسن نیت، دوستی، حس همدردی و مراودات اجتماعی بین گروهی از افراد یا خانواده‌ها که یک واحد اجتماعی را تشکیل می‌دهند… اگر شخصی با همسایه‌اش ارتباط برقرار کند و به تعاقب، آن دو با دیگر همسایگان ارتباط برقرار کنند، در این حالت انباشتی از سرمایه اجتماعی به وجود خواهد آمد که فوراً نیازهای شخصی آنها را برآورده کرده و حتی می تواند باعث بهبود چشمگیر کیفیت زندگی در کل آن اجتماع گردد. در حالیکه کل اجتماع از همکاری اجزاءش منتفع می‌شود، خود افراد نیز از مزایایی [همچون] مساعدت، همدردی و دوستی با همسایگان بهره‌مند خواهند شد (صص ۱۳۱-۱۳۰).

در حالیکه زوایای مختلف این مفهوم در عرصه‌های گوناگون علوم اجتماعی مورد بحث قرار گرفته است، بعضی ریشه‌های کاربرد مدرن آن را در تحقیقات جین جاکوبز در سال ۱۹۶۰ می دانند. اگرچه وی به طور مستقیم چنین عبارتی را تعریف نکرده، اما از آن در مقاله ای با ارجاع به ارزش شبکه‌ها استفاده کرده است. دانشمند علوم سیاسی، رابرت سلیسبری در مقاله ای در سال ۱۹۶۹ با عنوان “نظریه داد و ستد در گروههای ذینفع” در نشریه Midwest Journal of Political Science معنی این عبارت را چنین بسط داده است که سرمایه اجتماعی جزئی حیاتی در تشکیل گروههای سودآور است. جامعه شناس پیر بوردیو از این عبارت در سال ۱۹۷۲ در کتاب “طرح نظریه عمل” [۴] استفاده کرد و چند سال بعد آن را از سرمایه فرهنگی، اقتصادی و نمادین متمایز ساخت. جامعه شناسان جیمز کلمن، بری ولمن و اسکات ورتلی در بسط و عمومی سازی این مفهوم تعریف گلن لوری (۱۹۷۷) را پذیرفته اند [۵] [چ]. در اواخر دهه ۱۹۹۰، این مفهوم عمومیت یافت و موضوع برنامه تحقیقاتی بانک جهانی و موضوع اصلی چند کتاب مهم از جمله “بولینگ یک نفره”[۲] اثر رابرت پوتنام و “با هم بهتر است” نوشته لوییس فلداشتاین شد.

مفهوم زیربنایی سرمایه اجتماعی قدمتی بس درازتر دارد. در علوم سیاسی آمریکا، تحت مبحث جمعگرایی، متفکران قبل از قرن نوزدهم در تحلیل رابطه بین زندگی مشارکتی و دموکراسی، مکررا عبارات مشابهی را جهت تجمیع مفاهیم همبستگی و انسجام اجتماعی استفاده می کرده اند که الهام گرفته از تلاشهای نویسندگانی همچون جیمز مدیسون (The Federalist Papers) و الکسیس دو توکویل (دموکراسی در آمریکا) بوده است. جان دیوی احتمالا اولین کسی است که مستقیما از عبارت “سرمایه اجتماعی” در “مدرسه و جامعه” (۱۸۹۹) استفاده کرده، اما تعریفی برای آن ارائه نداده است.

ارزیابی سرمایه اجتماعی
اگرچه شاید بوردیو با نظر کلمن موافق باشد که در تعریف، سرمایه اجتماعی یک منبع خنثی است. اما او سعی دارد نشان دهد که چگونه سرمایه اجتماعی را می توان در عمل برای ایجاد یا گسترش بی عدالتی به کار برد که در این مورد بطور مثال وی اشاره دارد که چگونه مردم در راه رسیدن به موقعیتهای مهم به طور مستقیم و غیر مستقیم از روابط اجتماعی استفاده می کنند. رابرت پوتنام نظر مثبتتری دارد اگرچه در ابتدا وی با احتیاط از این واژه به عنوان یک عبارت خنثی استفاده می کند: “این که نتایج تقسیم شده قابل ستایش هستند البته مسأله دیگری است“ [۶]. با این وجود، او در بررسی جامعه آمریکا سعی دارد سرمایه اجتماعی را به عنوان تولید کننده “مشارکت مدنی” و معیاری کلی برای سلامت اجتماعی معرفی کند [۷]. به علاوه، وی با تمرکز بر هنجارها و اعتماد به عنوان تولیدکنندگان سرمایه اجتماعی، آن را از منبعی دردست افراد به خاصیتی از فعالیتهای گروهی و عاملی در انحصار شبکه‌ها تبدیل می کند.

مهیار عارفی ایجاد وفاق را نشانه مستقیم سرمایه اجتماعی می داند [۸]. در اینجا وفاق به معنی “منافع مشترک” و توافق مابین عاملان و افراد ذی نفع در جهت تشویق فعالیت جمعی است. بنابراین فعالیت جمعی نشانه سرمایه اجتماعی است.

ادواردز و فولی به عنوان ویراستارهای شماره ویژه ای از نشریه American Behavioral Scientist در مقاله “سرمایه اجتماعی، جامعه مدنی و دموکراسی در عصر حاضر”، دو مطلب کلیدی را مطرح می کنند: اول اینکه سرمایه اجتماعی به طور مساوی در اختیار همه نیست، همانطور که سایر انواع سرمایه نیز به طور یکسان در اختیار مردم نیستند. انزوای جغرافیایی و اجتماعی مانع دستیابی به این منبع می شوند. دوم اینکه ارزش یک منبع سرمایه اجتماعی به طور قابل توجهی وابسته به موقعیت اجتماعی- اقتصادی منبع نسبت به جامعه است. ورای اینها، پورتس چهار پیامد منفی سرمایه اجتماعی را بر شمرده است: محرومیت بیگانگان، توقعات بیش از حد از افراد گروه، محدودیت آزادی فردی و هنجارهای محدود نگهدارنده [۱]. در اینجا لازم به ذکر است که بین سرمایه اجتماعی “درون گروهی” و “پیوندی” باید تمایز قائل شد. در حال حاضر هیچ تحقیقی در زمینه نتایج منفی نوع پیوندی هنگامی که در تعادل با مقدم خود یعنی نوع درون گروهی باشد، وجود ندارد.

در نهایت، سرمایه اجتماعی در اغلب موارد با موفقیت دموکراسی و مشارکت سیاسی ارتباط داده می شود. در بررسی جامعه آمریکا، رابرت پوتنام در مقاله خود، بولینگ یک نفره، معتقد است سرمایه اجتماعی با کاهش اخیر مشارکت سیاسی در ارتباط است [۹].

تعاریف، اشکال و معیار سنجش
سرمایه اجتماعی بر چند تعریف، تفسیر و کاربرد مختلف استوار است. دیوید هالپرن بیان می دارد که محبوبیت سرمایه اجتماعی برای سیاستگذاران به علت حالت دو گانه این مفهوم می‌باشد که خود ناشی از “روح قوی اقتصادی آن در بیان اهمیت گروهها” است. محبوبیت این مفهوم برای محققان تا حدودی به علت طیف وسیع نتایجی است که سرمایه اجتماعی می تواند توجیه کند [۱۰]. تعدد کاربردها منجر به تعدد تعاریف شده است. سرمایه اجتماعی به دفعات برای تشریح عملکرد مدیریتی برتر [۱۱]، بهبود بازدهی گروههای دارای اعمال مختلف [۱۲] ارزش حاصل از پیمانهای مصلحتی [۱۳] و تقویت روابط زنجیره عرضه به کار گرفته شده است [۱۴].

تلاشهای آغازین برای تعریف سرمایه اجتماعی بر میزان استفاده از آن به عنوان منبعی در اختیار نفع عمومی یا افراد تأکید داشتند. پوتنام [۱۵] می گوید سرمایه اجتماعی می تواند موجب تقویت همکاری و بطور همزمان گسترش روابط حمایتی دو جانبه در اجتماعات و ملتها گردد و بنابراین می تواند ابزاری ارزشمند برای مبارزه با بسیاری از نارساییهای اجتماعی در جوامع مدرن، همچون جرائم، که جزء جدایی ناپذیر آنها هستند، باشد. برخلاف کسانی که بر منافع عمومی ناشی از شبکه روابط اجتماعی تأکید دارند، اوزی و دانلپ [۱۶] سرمایه اجتماعی را ابزاری برای دستیابی به اطلاعات، تخصص و قدرت بیشتر می دانند. براین اساس، افراد می توانند به جای استفاده از سرمایه اجتماعی در جهت نفع سازمان، از آن برای پیشرفت شغلی خود استفاده کنند.

در کتاب “اشکال سرمایه” [۱۷] پیر بوردیو بین سه نوع سرمایه تمایز قائل می شود: سرمایه اقتصادی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی. او سرمایه اجتماعی را چنین تعریف می کند: “مجموعه منابع حقیقی یا بالقوه مرتبط با مالکیت شبکه پایداری از روابط کم و بیش نهادینه شده بر اساس آشنایی و پذیرش متقابل” [۱۸]. نگاه او به این مفهوم، نگاهی ابزاری است و مبتنی بر سود مالکان سرمایه اجتماعی و “ایجاد هدفمند روابط اجتماعی با قصد خلق این منبع” می‌باشد [۱].

جیمز کلمن سرمایه اجتماعی را از دیدگاه عملی اینچنین تعریف می کند: “تنوعی از موجودات با دو عنصر مشترک: همه آنها بخشی از ساختارهای اجتماعی را شامل می شوند، و بعضی از فعالیتهای عاملان را… در آن ساختار تسهیل می کنند” [۱] – یعنی سرمایه اجتماعی هر آن چیزی است ناشی از شبکه روابط، اعتماد، حس عمل متقابل و هنجارهای اجتماعی که موجب تسهیل فعالیت فردی یا اجتماعی شود. از نظر کلمن، سرمایه اجتماعی یک منبع خنثی است که هر نوع عملی را تسهیل می کند، اما اینکه جامعه از آن نفع می برد یا خیر کاملا وابسته به کاربرد آن در یک موقعیت خاص است [۶].

بر اساس گفته رابرت پوتنام، سرمایه اجتماعی “ به ارزش جمعی همه شبکه‌های اجتماعی و تمایلات ناشی از این شبکه‌ها برای کمک به یکدیگر اشاره دارد” . بر اساس نظر او و پیروانش، سرمایه اجتماعی عنصری کلیدی در بنا و برقراری دموکراسی است. پوتنام می گوید که سرمایه اجتماعی در آمریکا در حال کاهش است. این نتیجه گیری بر اساس کاهش سطح اعتماد به دولت و کاهش مشارکت مدنی بدست آمده است. همچنین وی معتقد است که تلویزیون و پراکندگی شهری باعث شده اند که جامعه آمریکا جامعه ای بس غیر منسجم تر باشد. پوتنام می گوید سرمایه اجتماعی را می توان با بررسی میزان اعتماد و حس عمل متقابل در یک اجتماع یا بین مردم سنجید.

تعریف نان لین از سرمایه اجتماعی جنبه فردی بیشتری دارد: “سرمایه گذاری در روابط اجتماعی با نیت بازگشت سود در عرصه داد و ستد”. این تعریف تا حدودی در بر گیرنده نظرات دیگران همچون بوردیو، فلپ و اریکسون است [۱۹].

فرانسیس فوکویاما در مقاله “سرمایه اجتماعی و توسعه : دستور کار آینده” اشاره دارد که توافقی بر تعریف سرمایه اجتماعی وجود ندارد، وی این مفهوم را اینگونه تفسیر می کند: سرمایه اجتماعی “هنجارها یا ارزشهای به اشتراک گذاشته شده است که موجب تقویت همکاری اجتماعی بر اساس روابط اجتماعی واقعی می شود”. وی از این تعریف در مقاله خود به وفور استفاده کرده است. وی بیان می دارد که سرمایه اجتماعی پیشنیازی ضروری برای توسعه موفق است، اما برقراری نیرومند قانون و نهادهای زیربنایی سیاسی برای ساختن سرمایه اجتماعی ضروری هستند. وی معتقد است دموکراسی و رشد اقتصادی نیرومند، نیازمند سرمایه اجتماعی توانمند هستند. باندبازی یکی از مشکلات اساسی اعتماد است زیرا که تقویت کننده یک نظام اخلاقی دوگانه است که در آن فرد مجبور است جانب اعضاء خانواده خود را بگیرد. فوکویاما معتقد است که سرمایه اجتماعی پیوندی (عبارتی که پوتنام در بولینگ یکنفره معرفی کرده است) برای سرمایه اجتماعی نیرومند ضروری است چون که وسعت یافتن سطح اعتماد، دایره روابط را به ورای هر مرز و محدودیتی گسترش خواهد داد و نقش بنیادی در بنای سازمان خواهد داشت. اگرچه وی در مقاله اش به بسیاری از مسائل و مشکلات و راه حلهای احتمالی آنها اشاره دارد، اما در عین حال اعتراف می کند که هنوز راهی طولانی برای ایجاد سرمایه اجتماعی نیرومند در پیش است.

بنیاد سرمایه اجتماعی پیشنهاد می کند که این مفهوم نباید با اشکال ظاهری آن اشتباه گرفته شود. در حالیکه به طور مثال درک ما از سرمایه اجتماعی اغلب شبکه هایی است که شخص در اختیار دارد و ممکن است از جهت برقراری روابط اجتماعی از آنها استفاده کند، این مفهوم [در واقع] بیشتر به معنی تمایل برای ایجاد، برقراری و توسعه چنین شبکه هایی است که سرمایه اجتماعی واقعی را شامل می شوند. به طور مشابه، مشارکت مدنی یکی از نمودهای سرمایه اجتماعی اما نه خود آن است. در این تعریف، سرمایه اجتماعی تمایل ذهنی جمعی نزدیک به آراء جمع است.

ناهاپیت و گوشال در تحقیقات خود پیرامون نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه معنوی، پیشنهاد می کنند که سرمایه اجتماعی در سه بخش باید مورد توجه قرار بگیرد: ساختاری، ارتباطی و شناختی [۲۰]. کارلوس گارسیا تیمون می گوید ابعاد ساختاری سرمایه اجتماعی مرتبط با توانایی فرد در برقراری پیوندهای ضعیف و قوی با دیگران در یک سیستم است. این بعد اساسا مربوط به منافع حاصل از ساختار شبکه های فردی و جمعی شخص عامل است. تفاوت بین پیوندهای ضعیف و قوی را گرانووتر تشریح کرده است [۲۱]. بعد ارتباطی بر خصوصیات رابطه بین افراد تمرکز دارد. این بعد را به بهترین نحو با میزان اعتماد، همکاری و کسب هویت فردی در یک شبکه می توان تشریح کرد. هزلتون و کنان [۲۲] بعد سومی یعنی ارتباطات را هم افزوده اند. ارتباطات در ترکیب با سرمایه اجتماعی برای دسترسی به اطلاعات، یافتن مشکلات و راه حل آنها و مدیریت اختلافات ضروری است. بویسوت [۲۳] و بولند و تنکاسی [۲۴] معتقدند ارتباط معنی دار نیازمند حداقلی از زمینه های مشترک ما بین افراد دخیل در تبادل اطلاعات است. [و سرانجام]، بعد شناختی راجع به درک و معانی مشترکی است که افراد و گروهها از یکدیگر دارند.

از مفاهیم شبکه محور نیز جهت تشریح سرمایه اجتماعی گروهها (همچون سازمانها و بخشهای تجاری) می توان استفاده کرد [۲۵].

ریشه ها
مشکلات تعریف
عبارت “سرمایه” در مقایسه با سایر اشکال سرمایه اقتصادی استفاده می شود زیرا گفته می شود سرمایه اجتماعی منافعی مشابه سایر اشکال سرمایه دارد (اگرچه مانند آنها قابل اندازه گیری نیست). اما این قیاس تا حدودی گمراه کننده است. بر خلاف اشکال مرسوم سرمایه، سرمایه اجتماعی با مصرف نقصان نمی یابد. بر عکس در واقع با بلااستفاده ماندن کاهش می یابد. (“استفاده کن یا از دست بده “). بر این اساس، این مفهوم مشابهتی با عبارت معروف و شناخته شده سرمایه انسانی در مبحث اقتصاد دارد.

به علاوه، سرمایه اجتماعی متمایز از تئوری اقتصادی سرمایه داری اجتماعی است. این تئوری، بحث تمایز کامل سوسیالیسم و سرمایه داری را به چالش می کشد. در سرمایه داری اجتماعی فرض بر این است که پشتیبانی اجتماعی از فقرا، تولید سرمایه را افزایش می دهد. با کاهش فقر، مشارکت در بازار سرمایه گسترش می یابد.

زیرگونه ها
رابرت پوتنام، دانشمند علوم سیاسی در هاروارد، در مطالعه راهگشای خود “بولینگ یک نفره: فروپاشی و احیای جامعه آمریکا” در سال ۲۰۰۰ می نویسد: “توصیه هنری وارد بیچر در یک قرن پیش یعنی “گردشهای دسته جمعی را زیاد کنید!” حتی امروزه هم چندان بی ربط نیست. ما باید چنین رویه ای را پیش بگیریم نه صرفا به خاطر آمریکا – اگرچه آن هم بی نصیب نخواهد ماند – بلکه به خاطر اینکه این کار به نفع خودمان است”[۲]. منظور پوتنام از این بحث این نیست که ما باید شبکه های اجتماعی و تعاملات مدنی را که خود از قبل پایدار بوده اند، گسترش دهیم. وی در مطالعات خود بر پنجاه سال اخیر جامعه آمریکا، متوجه روند نزولی در سرمایه اجتماعی شده است که می تواند عواقب وخیمی برای آن جامعه داشته باشد.

پوتنام از دو جزء اساسی این مفهوم سخن به میان آورده است. سرمایه اجتماعی درون گروهی و سرمایه اجتماعی پیوندی که البته وی راس گیتل و آویس ویدال را بنیانگذار این تعاریف می داند. نوع درون گروهی برای بیان ارزش شبکه های اجتماعی همگن و نوع پیوندی برای شبکه های ناهمگن استفاده می شود. به عنوان نمونه، باندهای تبهکاری سرمایه اجتماعی درون گروهی ایجاد می کنند در حالیکه گروههای کر و باشگاههای بولینگ (که پوتنام عنوان کتابش را از آنها اقتباس کرده و معتقد است در حال کاهش هستند) نوع پیوندی ایجاد می کنند. چنین ادعا می شود که سرمایه اجتماعی پیوندی می تواند منافع متعددی برای جوامع، دولتها، اشخاص و گروهها داشته باشد. پوتنام علاقه خاصی دارد که یادآور شود عضو شدن در یک سازمان، احتمال مرگ افراد در سال بعد از عضویت را به نصف کاهش می دهد.

تمایز این دو نوع به ما قدرت بیشتری در درک اثرات احتمالی منفی سرمایه اجتماعی بر کل جامعه می دهد (اگرچه همواره دارایی ارزشمندی برای افراد و گروهها به حساب می آید). شبکه های افقی شهروندان و گروهها که موجب افزایش بهره وری اجتماع و همبستگی هستند، به عنوان سرمایه اجتماعی مثبت تلقی می شوند، در حالیکه باندهای انحصارگرای خودمحور و ساختارهای لابی طبقاتی را که در خلاف منافع جمعی عمل می کنند، می توان سرمایه اجتماعی منفی و از معضلات جامعه نامید.

بنابر یک بررسی، سرمایه اجتماعی اینترنتی گسترش یافته از طریق شبکه های اجتماعی همانند فیسبوک و مای اسپیس ظاهرا از نوع پیوندی است اگرچه سرمایه اجتماعی مجازی عرصه جدیدی از تحقیق به شمار می آید[۲۶].

روشهای اندازه گیری
توافقی بر نحوه اندازه گیری سرمایه اجتماعی وجود ندارد و این خود به موضوعی برای بحث تبدیل شده است: چرا باید چیزی را که قابل اندازه گیری نیست سرمایه نامید؟ در حالیکه معمولا به طور حسی می توان سطح/میزان سرمایه اجتماعی را در یک رابطه خاص (سوا از نوع و مقیاس) دریافت، اندازه گیری کمی نسبتا پیچیده به نظر می آید. این مشکل منجر به ایجاد معیارهای مختلف برای عملکردهای مختلف شده است. برای اندازه گیری سرمایه اجتماعی سیاسی، متداول است که جمع کل عضویت اعضاء یک جامعه در گروهها را به حساب آورند. گروههای با تعداد اعضاء بیشتر (مثل احزاب سیاسی) سهم بیشتری در میزان سرمایه اجتماعی نسبت به گروههای کوچکتر دارند، اگرچه گروههای کوچکتر (همچون اجتماعات) هم در کل نقش قابل توجهی را می توانند ایفا کنند. در عین حال که در نگاه اول به نظر می آید تعداد افراد جامعه سقف این میزان باشد، تعدد عضویت مردم در گروههای مختلف می تواند این محدودیت را بر طرف کند. در مطالعه ای که به نام پروژه Yankee City معروف شد، مشاهده شد که اجتماعی از ۱۷۰۰۰ نفر، در ۲۲۰۰۰ گروه عضو بودند [۲۷].

سطح همبستگی در گروه نیز بر سرمایه اجتماعی اثر می گذارد. اگرچه هیچ روش کمی برای اندازه گیری سطح همبستگی وجود ندارد، در عوض مجموعه ای از مدلهای شبکه های اجتماعی وجود دارد که طی دهها سال محققین جهت کاربردی کردن سرمایه اجتماعی از آنها استفاده کرده اند. یکی از روشهای برتر، روش اندازه گیری قیود رونالد برت است که بر نقش استحکام پیوند و همبستگی گروه استوار است. یکی دیگر از مدلهای شبکه محور، مدل سرایت پذیری شبکه می باشد.

ارتباط گروه با جامعه نیز از طریقی دیگر بر سرمایه اجتماعی اثر می گذارد. پیوندهای نیرومند درونی در بعضی موارد سرمایه اجتماعی ظاهری گروه را از دید عموم کاهش می دهد، از جمله در مواردی که گروه درگیر در بزهکاری، بی اعتمادی، تعصب، خشونت یا نفرت نسبت به دیگران باشد. کوکلاس کلان و مافیا نمونه هایی از این نوع سازمانها هستند.

سرمایه اجتماعی نه تنها رابطه افراد و اجتماع، بلکه رابطه آنها و حیوانات همدمشان را نیز می سنجد. پوتنام در کتاب خود “بولینگ یک نفره” ادعا می کند که افزایش معاشرت با حیوانات دست آموز، پیوندهای اجتماعی را تقویت می کند. مراوده با دوستانی که حیوانات دست آموز دارند در پارک سگها در محله یا زمانی که «بهترین دوستتان» را به گردش می برید، می تواند شبکه ای از روابط پیوندی حول عامل مشترک داشتن جانور دست آموز ایجاد کند. در فصل «سرمایه اجتماعی در پارک سگها»، پوتنام از سگی به نام فیدو و صاحبش جین به عنوان مثالی از رابطه پیوندی بین جین و سگش سخن می گوید. تفاوت در نوع گونه جین و فیدو علت ایجاد نوع پیوندی سرمایه اجتماعی در مقابل نوع درون گروهی است و وجود چنین رابطه ویژه ای با جانور دست آموز نشان دهنده توانایی سرمایه اجتماعی در بهبود زندگی هر دو گونه انسان و جانور دست آموز است.

جامعه شناسان کارل ال بنکستون و مین ژو می گویند یکی از دلایل دشواری اندازه گیری سرمایه اجتماعی این است که این پدیده نه در سطح فردی ظهور می کند و نه در سطح جمعی، بلکه در مابین این سطوح و هنگامی که فرد در گروه مشارکت دارد مشاهده می شود. آنها می گویند بیان سرمایه اجتماعی به عنوان استعاره ای از سرمایه ممکن است گمراه کننده باشد زیرا بر خلاف سرمایه مالی که در دست افراد است، منافع انواع سازمانهای اجتماعی نه در دست عاملان، بلکه ناشی از مشارکت آنها در گروههایی است که برای منفعت خاصی سازماندهی شده اند [۲۸].

سرمایه اجتماعی و جامعه مدنی
شماری از نویسندگان [۷] [۲۹] [۳۰] [۳۱] جامعه مدنی را به صورت مجموعه انجمنها و سازمانهای داوطلبانه خارج از محدوده بازار و دولت تعریف می کنند. این تعریف قرابت زیادی با تعریف بخش سوم دارد که عبارت است از “سازمانهای خصوصی که توسط گروههایی از مردم شکل گرفته و مدیریت می شوند که به شکل داوطلبانه و بدون سود شخصی عمل کرده و هدفشان خیر رساندن به خودشان یا دیگران است”. بر طبق نظر نویسندگانی همچون والزر، الساندرینی، نیوتن، استال، و راچن، فولی و ادواردز و والترز، افراد از طریق جامعه مدنی یا به عبارت دقیقتر بخش سوم می توانند شبکه های ارتباطی ایجاد کنند و آنها را پایدار نگهدارند. همچنین، اینگونه انجمنهای داوطلبانه هستند که با توسل به ساختاری غیررسمی و انعطافپذیر، مردم را به هم ارتباط می دهند، اعتماد و عمل متقابل را گسترش می دهند و جامعه را با دیگر دوستی بدون اجبار استحکام می بخشند. “چنین گستره ای از فعالیتها، خدمات و انجمنهای ناشی از … جامعه مدنی” [۷] منابعی از سرمایه اجتماعی هستند.

اگر جامعه مدنی را مترادف با بخش سوم بدانیم، در آن صورت دیگر سؤال این نیست که سرمایه اجتماعی تا چه حد در ایجاد جامعه مدنی سهیم است؟ بلکه سؤال این است که جامعه مدنی تا چه حد در تولید سرمایه اجتماعی دخیل است؟ علاوه بر مؤلفین فوق الذکر که در مورد نقش جامعه مدنی به عنوان منبع تولید سرمایه اجتماعی بحث کرده اند، لیونز نیز در کتاب خود “بخش سوم” [۳۲] می گوید سرمایه اجتماعی به هیچ عنوان عامل فعالسازی یا محرک رشد بخش سوم به حساب نمی آید. به علاوه، اونیکس [۳۳] توضیح می دهد که چگونه سرمایه اجتماعی به اجتماعی از قبل فعال وابسته است.

با این وجود، تعریف صحیحتر جامعه مدنی چیزی متفاوت اما نه کاملا متمایز از بخش سوم است . لیونز دیدگاهی نسبتا مارکسیستی در این مورد دارد و می گوید جامعه مدنی “جایی است برای روابط آزاد، جایی که مردم می توانند با یکدیگر ملاقات کرده و گروههایی را برای دنبال کردن علاقمندیهایشان، بیان ارزشهایشان و همچنین کمک به دیگران تشکیل دهند.” این فضا “محیطی است پرشور، مملو از مباحثاتی پیرامون مسائل بسیار مهم شهروندان”. [اما] این تعریف ما را بیشتر به یاد ساختار شهر آتن می اندازد تا بخش سوم. همچنین، این تعریف به طور ضمنی بر “اجزاء روشنفکری تعریف جامعه مدنی” از جمله شرافت، احترام، حسن رفتار و محبت به همنوع دلالت دارد.

این ایده که خلق سرمایه اجتماعی (خلق شبکه ها) جامعه مدنی را تقویت خواهد کرد، زیربنای سیاست اجتماعی کنونی در استرالیا در جهت پیوند دادن شکافهای اجتماعی است که روز به روز عمیقتر می شوند. هدف از این برنامه تجدید پیوند با کسانی است که در اثر سیستم اقتصادی به حاشیه رانده شده و از مزایای آن محروم مانده اند تا دوباره به اجتماع بازگردند. اما بنابر گفته اونیکس، در عین حال که در صورت ظاهر هدف برقراری پیوند بوده، در عمل نتیجه انحصار و محرومیت بیشتر بوده است.

فولی و ادواردز [۶] معتقد هستند” نظامهای سیاسی… نقشی بسیار تأثیر گذار در شکل دهی خصوصیات جامعه مدنی و چگونگی کاربرد سرمایه اجتماعی (در هر سطح و میزانی که باشد) دارند”. الساندرینی با این مطلب موافق است و می گوید “در استرالیا بالأخص، نئولیبرالیسم که به شکل خردگرایی اقتصادی درآمده از دید بسیاری از نظریه پردازان و منتقدان، به علت نوع کاربردهای سرمایه اجتماعی در کل به عنوان خطری برای جامعه تلقی شده است” [۷].

افزایش علاقه به سرمایه اجتماعی به عنوان درمان مشکلات اجتماعی کنونی، مستقیما بر این فرض استوار است که چنین مشکلاتی ریشه در تضعیف جامعه مدنی دارند. با این وجود، در این دیدگاه نظر بسیاری از کارشناسان که معتقد هستند سرمایه اجتماعی منجر به انحصار به جای تقویت جامعه مدنی می شود، نادید گرفته شده است . در توسعه بین الملل، بن فاین و جان هریس قویا مخالف پذیرش سرمایه اجتماعی به غلط به عنوان چنان درمانی برای بی عدالتی ناشی از توسعه اقتصادی نئولیبرال هستند (در این تفسیر، نقش سرمایه اجتماعی تقویت جامعه مدنی و سازمانهای غیر دولتی به عنوان عوامل توسعه در نظر گرفته شده است) [۳۴] [۳۵] این متناقض با نقش مؤسسات دولتی در تقویت سرمایه اجتماعی است.

به نظر می آید فزونی سرمایه اجتماعی کم و بیش شرط لازم لیبرال دموکراسی مدرن باشد. سطح پایین سرمایه اجتماعی منجر به نظامهای سیاسی غیر منعطف و غیر مسؤول و همچنین سطح بالایی از فساد در نظام سیاسی و به طور کلی در منطقه می شود. مؤسسات عمومی رسمی برای فعالیت درست به سرمایه اجتماعی نیاز دارند، و در عین حال که فزونی سرمایه اجتماعی می تواند منجر به تغییرات شدید و مقررات سختگیرانه شود، زیادی آن از کمبودش بهتر است.

کتلین دولی و برایان سیلور در مقاله خود با عنوان “سرمایه اجتماعی، قومیت و حمایت از دموکراسی در کشورهای بعد از کمونیسم” بنا بر یافته های خود بیان داشته اند که در چنین کشورهایی میزان سرمایه اجتماعی معادل میزان دموکراسی نیست، اگرچه سرمایه اجتماعی بیشتر، منتهی به حمایت بیشتر از دموکراسی می شود [۳۶].

گروهی از روشنفکران در کشورهای در حال توسعه منذکر شده اند که سرمایه اجتماعی و جامعه مدنی در کنار هم نقش مهمی در اشکال جدید امپریالیسم دارند. در این اشکال که مبتنی بر اعطا کنندگان و سازمانهای غیر دولتی هستند، فقرا مقصر وضعیتشان معرفی می شوند [۳۷].

سرمایه اجتماعی ارتباط مفهومی نزدیکی با گوانشی در جامعه شناسی چینی دارد .

یکی از تلاشهای جالب توجه برای اندازه گیری سرمایه اجتماعی توسط Corporate Alliance در بخش انگلیسی زبان بازار ایالات متحده آمریکا و Xentrum به مدد اتاق بازرگانی آمریکای لاتین در یوتا بر جمعیت اسپانیایی زبان هر کشور انجام شده و شامل کمیت، کیفیت، و استحکام سرمایه اجتماعی فردی است.

به کمک نرم افزارها و شبکه های ارتباطی اینترنتی همچون LinkedIn، انتظار می رود چنین سازمانهایی خدماتی را برای ثبت آمار روابط و جلسات به اعضاء خود ارائه دهند و با استفاده از دینامیک گروهها، پناهگاههای اجرایی، رویدادهایی شبکه ای و همچنین آموزش روشهای دسترسی به حلقه افراد پرنفوذ، آنها را در استحکام روابطشان یاری رسانند.

سرمایه اجتماعی و مشارکت زنان در سیاست
عوامل زیادی در جذب آراء به صندوقهای رأی تأثیر می گذارند، از جمله آموزش، اشتغال، مهارتهای مدنی و زمان. از مطالعه این عوامل اغلب چنین بر آورد می شود که زنان به اندازه مردان در رأی گیری شرکت نمی کنند. اما اختلاف بین مردان و زنان در این زمینه در حال کاهش است و حتی در بعضی موارد زنان بر سر صندوق رأی از مردان پیشی می گیرند. از مطالعات جدید [۳۸] چنین بدست آمده است که سرمایه اجتماعی می تواند توجیه کننده این تحول باشد.

سرمایه اجتماعی گنجینه ای از منابع و شبکه ها را برای تسهیل مشارکت سیاسی فراهم می کند. زمانی که سرمایه اجتماعی به آسانی در دسترس باشد، بدون توجه به نوع اجتماع، می توان صفهای مشارکت سیاسی (یعنی آموزش، اشتغال، مهارتهای مدنی و غیره) را بر هم زد.

زنان روشهای منحصر به فردی برای سازماندهی دارند. این تفاوتها در مقابل مردان، سرمایه اجتماعی را برای مخاطبان زن تا حد بیشتری جذاب و تأثیر گذار کرده و در نتیجه نقش زنان را در مشارکت سیاسی پررنگ تر می کند. به عنوان مثال تعدای از این مشخصه ها عبارتند از:

– شبکه های رسمی و غیر رسمی زنان که به امور مراقبتی توجه دارند، اغلب غیر سیاسی به شمار می آیند [۳۹].

– احتمال مشارکت زنان در امور سیاسی و جنبشهای اجتماعی محلی نسبت به محافل سنتی بحث راجع به امور سیاسی ملی بیشتر است [۴۰].

– احتمال اینکه زنان خود را در ساختارهای بدون رده بندی سازماندهی کرده و وفاق ایجاد نمایند بیشتر است [۳۹].

طبیعت اغلب غیر رسمی سرمایه اجتماعی زنان به آنها اجازه می دهد تا بدون تطبیق با استانداردهای مردانه، محیطهای غیر سیاسی را سیاسی کنند و بنابراین چنین فعالیتهایی را مخفی نگه دارند. تشخیص این تفاوتها در مبحث مشارکت سیاسی دشوار است و این ممکن است توجیه کند که چرا تا چندی پیش سرمایه اجتماعی ابزاری برای مشارکت سیاسی زنان به حساب نمی آمد [۳۸].

سرمایه اجتماعی و سلامتی
تحقیقات رو به رشد پیرامون سلامتی نشان می دهد که وجود سرمایه اجتماعی در شبکه های اجتماعی و اجتماعات، حافظ سلامتی است. افرادی که در شبکه یا اجتماعی غنی از حمایت، اعتماد عمومی، اطلاعات و هنجارها زندگی می کنند منابعی در اختیار دارند که بر سلامت آنها اثر مثبت می گذارد [۴۱]. به طور مثال، یک بیمار سرطانی می تواند بدین طریق اطلاعات، پول یا حمایت روانی را که برای درمان و بهبود نیاز دارد بدست آورد.

سرمایه اجتماعی مشوق اعتماد عمومی و عضویت [در گروهها] نیز هست. این عوامل می توانند افراد را از رفتارهایی همچون کشیدن سیگار و میگساری که برای سلامتی مضر هستند بر حذر دارند [۴۲].

از طرف دیگر سرمایه اجتماعی می تواند مضر سلامتی هم باشد. اگرچه مطالعات معدودی در زمینه ارزیابی سرمایه اجتماعی در اجتماعات تبهکاران انجام شده است، اما از همین اطلاعات محدود چنین برداشت می شود که سرمایه اجتماعی اثر منفی در اجتماعات درهم شکسته دارد. همنشین های منحرف به کمک تعاریف مطلوبشان و فرصتهایی برای یادگیری که هنجارهای شبکه فراهم می کنند، مشوق رفتارهای انحرافی هستند [۴۳]. اگرچه در همان اجتماع، اصلاح هنجارها (یعنی جایگزینی همنشینان منحرف با نمونه های مثبت) می تواند مثمر ثمر باشد.

سرمایه اجتماعی و اینترنت
همانند مشاهده اخبار و آگاه شدن از آخرین وقایع، استفاده از اینترنت می تواند بر سرمایه اجتماعی هم اثر مثبت داشته باشد [۴۴]. رشد سریع سایتهای شبکه های اجتماعی همچون فیسبوک و مای اسپیس نشان دهنده این است که کاربران در حال ایجاد شبکه ای مجازی از هر دو نوع سرمایه اجتماعی درون گروهی و پیوندی هستند. بر خلاف روابط رو در رو، به کمک اینترنت، افراد می توانند به صورت هدفمند با وضع پارامترهایی ویژه به صورت آنی به یکدیگر متصل شوند. این بدین معنی است که افراد به صورت انتخابی بر اساس منافع و پیشینه های کاملا معین می توانند با هم ارتباط برقرار کنند.

فیسبوک در حال حاضر محبوبترین شبکه اجتماعی اینترنتی است و مزایای فراوانی برای کاربرانش دارد، از جمله اینکه همچون یک تسهیل کننده اجتماعی به افرادی که در ایجاد و برقراری پیوندهای قوی یا ضعیف با دیگران دچار مشکل هستند، خدمت می کند [۴۵].

اگرچه بحث در این مورد همچنان ادامه دارد، شواهد به خوبی نشان می دهند که ارتباط مثبتی بین سرمایه اجتماعی و اینترنت وجود دارد. منتقدان اجتماعات مجازی معتقدند اینترنت پیوندهای قوی ما را با «پیوندهای ضعیف» آنلاین [۴۶] یا ارتباطات پوشالی با خود تکنولوژی جایگزین کرده است [۴۷]. برخی دیگر از این واهمه دارند که اینترنت جهانی از علاقه افراطی برای مشابهت ایجاد کند که در آن توانایی ارتباط با اجتماع تا حد محدود کردن مراودات با افراد مشابه از نظر ایدئولوژی، نژاد یا جنسیت نزول کند [۴۸]. پاره ای از تحقیقات نشان می دهد که مرواداتی که با کمک تکنولوژی شکل می گیرند رابطه منفی با سرمایه اجتماعی دارند زیرا که زمان صرف شده برای روابط اجتماعی فیزیکی و رو در رو را به خود اختصاص می دهند [۴۶]. با این وجود، در تحقیقات به عمل آمده توافق بر این است که هرچه مردم بیشتر آنلاین هستند، روابط فردی بیشتری داشته و بنابراین نقش مثبت در تقویت سرمایه اجتماعی دارند [۴۹].

سرمایه اجتماعی و آموزش
کلمن و هافر اطلاعات کمی از ۲۸۰۰۰ دانش آموز در مجموع ۱۰۱۵ دبیرستان دولتی، کاتولیک و خصوصی در آمریکا در طول دوره هفت ساله بین ۱۹۸۰ و ۱۹۸۷ جمع آوری کرده اند [۵۰]. از این تحقیق طولی چنین نتیجه گیری شده است که سرمایه اجتماعی در خانواده دانش آموزان و اجتماعاتشان منجر به کاهش تعداد موارد ترک تحصیل در مدارس کاتولیک نسبت به نرخ بالای آن در مدارس دولتی شده است.

تیچمن و همکاران [۵۱] شاخص ساختار خانواده را که توسط کلمن پینهاد شده بود، بسط داده اند. آنها کلمن را به علت استفاده صرف از تعداد والدین حاضر در خانواده و صرفنظر از ابعاد نامشهود مسئله همچون وجود والدین ناتنی و انواع مختلف خانواده های تک والد مورد نقد قرار داده اند. علاوه بر عامل حضور والدین تنی یا ناتنی، آنها جزئیات بیشتری همچون نوع خانواده های تک والد (فقط پدر یا مادر، ازدواج نکرده و غیره) را هم در تحلیل خود به حساب آورده اند. به علاوه آنها تحقیقاتی را هم در زمینه اندازه گیری سطح روابط والد – فرزند به کمک شاخص تعداد دفعاتی که آنها در مورد مسائل مربوط به مدرسه بحث می کنند، انجام داده اند.

مورگان و سورنسن [۵۲] مستقیما از کلمن به علت ارائه نکردن علت دقیق عملکرد بهتر مدارس کاتولیک روی آزمونهای موفقیت استاندارد انتقاد دارند [۵۳]. با توجه به عملکرد دانش آموزان در مدارس کاتولیک به عنوان مدارس هنجارگرا و مدارس دولتی به عنوان مدارس افق گستر، آنها دو مدل برای تحلیل اثر سرمایه اجتماعی در یادگیری ریاضیات پیشنهاد کرده اند. آنها مشاهده کرده اند که در حالیکه سرمایه اجتماعی می تواند با حفظ و پایداری یک اجتماع فراگیر و فعال منجر به آثار مثبت در مدارس هنجارگرا شود، در عین حال می تواند عواقب منفی نیز داشته باشد: نظارت بیش از حد، سرکوب خلاقیت و موفقیتهای استثنایی از جمله این موارد هستند. اما از طرف دیگر، در مدارس افق گستر، محدودیت اجتماعی، عواقب منفی در یادگیری ریاضیات داشته است. این مدارس نوع متفاوتی از سرمایه اجتماعی را در قالب فرصتهای حاصل از شبکه گسترده ای از روابط اجتماعی بین والدین و سایر افراد بالغ تجربه می کنند. نتیجه این که یادگیری در سطح بهتری نسبت به مدارس کاتولیک هنجارگرا پیاده می شود. به طور خلاصه مطالعات مورگان و سورنسن نشان می دهد که سرمایه اجتماعی وابسته به محیط است. ممکن است یک نوع از سرمایه اجتماعی در یک محیط خاص نقش مثبت داشته باشد ولی لزوما در شرایط دیگر موفق نخواهد بود [۵۲].

سمپسون و همکاران در مقاله خود با عنوان “فراتر از سرمایه اجتماعی، دینامیک فضایی بازدهی جمعی برای کودکان” [۵۴] بر ابعاد هنجارگرا یا هدف گرای سرمایه اجتماعی تأکید دارند. آنها مدعی هستند که “منابع و شبکه ها (به طور مثال، انجمنهای داوطلبانه، پیوندهای دوستانه، چگالی سازمانی) به تنهایی خنثی هستند. آنها ممکن است برای کسب اثرات مورد نظر مفید باشند یا نباشند” [۵۴].

مرجوریبنک و کواک [۵۵] به کمک سرمایه اجتماعی به عنوان ابزار اصلی تحقیق، مطالعاتی را در مدارس راهنمایی هنگ کنگ روی ۳۸۷ دانش آموز ۱۴ ساله با هدف بررسی اختلاف بین موفقیت تحصیلی دختران و پسران انجام داده اند. در این تحقیق اثبات شده است که سرمایه اجتماعی تأثیراتی متفاوت بر دو جنس مختلف دارد. هی هانگ هیس تانگ در پایان نامه خود با عنوان “دانش آموزان تازه وارد در هنگ کنگ: تطبیق و موفقیت تحصیلی ” می گوید فرایند تطبیق به معنی فعالسازی و انباشت سرمایه های (فرهنگی و اجتماعی) است. نتایج تحقیق نشان می دهند که شبکه های حمایتی عامل متمایز کننده راههای مختلف تطبیق هستند. شبکه های حمایتی، به عنوان شکلی از سرمایه اجتماعی، شرط لازم برای فعالسازی سرمایه فرهنگی دانش آموزان تازه وارد هستند. میزان سرمایه انباشته شده نیز بستگی به میزان پیشرفت در فرایند تطبیق دارد [۵۶].

مین ژو و کارل ال بنکستون [۵۷] در بررسی جمع ویتنامی های مقیم نیواورلئان دریافتند که حفظ ارزشهای سنتی، مهاجران را در برقراری پیوند و حفظ اتحاد در اجتماع قومی یاری می رساند. اتحاد قومی به خصوص زمانی مهم است که مهاجران به تازگی به جامعه میزبان وارد شده اند. ژو در مقاله خود “سرمایه اجتماعی در محله چینی ها” آثار روابط محسوس اجتماعی را بر فرایند تطبیق چینی – آمریکایی های جوان در اجتماع، در خانواده مهاجران و ما بین نسل جوان مورد بررسی قرار داده است [۵۸]. محله چینی ها به عنوان مبنای سرمایه اجتماعی، اسکان کودکان مهاجر را در جهات مطلوب تسهیل می کند. حمایت قومی محرک موفقیت تحصیلی است. علاوه بر این، حفظ زبان مادری نیز نوعی سرمایه اجتماعی ایجاد می کندکه نقش مثبتی در موفقیت تحصیلی دارد. استانتون-سالازار و دورن بوش [۵۹] دریافته اند که دانش آموزان دو زبانه شانس بیشتری برای کسب حمایتهای نهادی مورد نیاز برای بهبود وضعیت تحصیل و زندگی دارند.

پوتنام در کتاب خود “بولینگ یک نفره” متذکر شده است “رشد کودک به شدت تحت تأثیر سرمایه اجتماعی است” و ادامه می دهد “حضور سرمایه اجتماعی با نتایج مثبت متعددی خصوصا در امر آموزش مرتبط دانسته شده است” [۲]. بر طبق نظر وی در این کتاب، این نتایج مثبت حاصل سرمایه اجتماعی والدین در اجتماع هستند. در ایالاتی که سطح سرمایه اجتماعی بالاتر است، موفقیت تحصیلی نیز بیشتر است [۲]. وجه مشترک این ایالات در این است که در آنها والدین مشارکت بیشتری در امر تحصیل فرزندان خود دارند. هر جا که والدین مشارکت بیشتری در فرایند آموزش فرزندان داشته اند، معلمان موارد کمتری از بدرفتاری همچون حمل سلاح در مدرسه، درگیری فیزیکی، فرار از مدرسه و به طور کلی بی تفاوتی نسبت به تحصیل گزارش کرده اند [۲]. با استناد به دیدگاه پوتنام و سایر مدارک، برای درک رابطه بین سرمایه اجتماعی و آموزش، باید میزان مشارکت والدین در امور آموزش و مدرسه و میزان سرمایه اجتماعی موجود در یک اجتماع را تعیین کرد. کلمن با نقل قول از کتاب پوتنام متذکر شده است که ما نباید “قرار گرفتن جوانترها در حصر افراد بالغ نزدیک به آنها – یعنی در رده اول و مهمتر از همه اعضاء خانواده- و سپس سایر افراد اجتماع را کم اهمیت بدانیم” [۲].

اثرات احتمالی منفی سرمایه اجتماعی
بعضی معتقدند سرمایه اجتماعی لزوما نتایج مثبت به دنبال ندارد. به عنوان مثالی از این پیچیدگی ها می توان به فعالیت باندهای خشن و تبهکار که توسط روابط درون گروهی (سرمایه اجتماعی درون گروهی) تقویت شده اند، اشاره کرد. این مثال اهمیت تمایز بین سرمایه اجتماعی پیوندی و درون گروهی را (که آسانتر حاصل می شود) آشکارتر می سازد. در موارد وجود نتایج منفی، میزان سرمایه اجتماعی درون گروهی در مقایسه با نوع پیوندی به مراتب بیشتر است.

بدون سرمایه اجتماعی پیوندی، گروههای باندی ممکن است به انزوا و محرومیت از مابقی جامعه کشانده شوند. اما نکته مهمتر این است که ارتباط پیوندی آنها با دیگر گروهها، رابطه ای که نشان دهنده افزایش سرمایه اجتماعی است، ممکن است قطع شود. سرمایه اجتماعی درون گروهی شرط لازم توسعه نوع قدرمندتر یعنی سرمایه اجتماعی پیوندی است [۶۰]. انواع درون گروهی و پیوندی در صورتی که با هم در تعادل باشند می توانند سودمند باشند، در غیر این صورت ممکن است بر ضد هم عمل کنند. در حالیکه سرمایه اجتماعی می بالد و گروههای همگن توانمندتری به وجود می آیند، احتمال ایجاد سرمایه اجتماعی پیوندی کمتر می شود. سرمایه اجتماعی درون گروهی می تواند از عقاید یک گروه نیز در گذر زمان محافظت کند و باعث جذب افراد حول یک آرمان افراطی گردد. تقویت روابط تنگ نظرانه می تواند به مسائل عدیده ای همچون به حاشیه رانده شدن قومیتها و انزوا بیانجامد. در موارد حاد، پاکسازی قومی هم ممکن است اتفاق بیافتد اگر رابطه بین دو گروه فوق العاده منفی باشد. در موارد خفیفتر، نتیجه انزوای بعضی اجتماعات در نقاطی مثل حومه شهرها در اثر وجود سرمایه اجتماعی درون گروهی و دور ماندن از مراکز تولید نوع پیوندی خواهد بود.

سرمایه اجتماعی از دیدگاه سازمانی پوتنام نیز ممکن است عواقب منفی داشته باشد اگر نهادهای سیاسی و دموکراسی در کشور به میزان کافی استحکام نداشته و بنابراین گروههای صاحب سرمایه اجتماعی بر آنها غلبه کنند. در “جامعه مدنی و سقوط جمهوری وایمار” [۶۱] چنین آمده است که “مشکل اصلی آلمان در دوران ویلهمی و وایمر نه ضعف جامعه مدنی بلکه ضعف زیربنای سیاسی بود”. زیرا که نهادهای سیاسی آنقدر ضعیف بودند که مردم به راههای دیگر متوسل شدند. “آلمانها خود را به کلوپها، انجمنهای داوطلبانه، و سازمانهای حرفه ای مشغول کردند تا از سرخوردگی ناشی از شکستهای دولت مرکزی و احزاب سیاسی خلاص شوند. در نتیجه ستونهای جمهوری وایمار را سست کرده و راه رسیدن هیتلر به قدرت را هموار کردند”. در این مقاله، نویسنده مدعی است که هیتلر از آن جهت به سرعت به قدرت رسید که توانست گروههای جامعه را برای رسیدن به یک هدف مشترک به حرکت در آورد. اگرچه در آن زمان جامعه آلمان یک جامعه “متحد” به حساب می آمد، گروههای مردم متفرق بوده و اعضاء آنها از مهارتهایی که در گروه کسب کرده بودند، برای پیشبرد جامعه استفاده نمی کردند. مردم در جمهوری وایمر به شدت درونگرا شده بودند. هیتلر توانست با توسل به هدف اعتلای آلمان به صدر قدرتهای سیاسی جهان، بر این خصوصیت مردم سرمایه گذاری کرده و گروههای منفصل را با هم متحد کند. نظم قدیمی جهان در جنگ جهانی اول نابود شده بود و هیتلر معتقد بود که آلمان هم محق است و هم اراده آن را دارد تا به یک ابرقدرت جهانی تبدیل شود.

مطالعات بعدی پوتنام نشان دادند که مهاجرت و تنوع نژادی مانع رشد سرمایه اجتماعی و افزایش اعتماد عمومی مرتبط با آن می شوند [۶۲]. در این مطالعات نشان داده شده است که در مناطق ناهمگون آمریکا، پاره ای از افراد سهمی در هیچ یک از انواع سرمایه اجتماعی درون گروهی و پیوندی ندارند. در جوامعی که مهاجرت به آنها زیاد است (همچون ایالات متحده) یا ناهمگونی قومی بالاست (همچون اروپای شرقی) شهروندان در هر دو نوع سرمایه اجتماعی کمبود دارند و در کل سطح اعتماد در خارج از اجتماعات همگون بسیار پایین است. عدم تجانس باعث شده است که مردم حتی از نزدیکترین گروهها و روابطشان دوری کنند و به جمعی از افراد شدیدا منفرد تبدیل شوند، نقطه مقابل اجتماع همبسته ای که قبلا در آن بودند. این نتایج بر خلاف باورهای قبلی هستند که می گفتند تماس با تنوع [اجتماعی] سرمایه اجتماعی را چه از طریق پیوند زدن شکافهای اجتماعی مابین اقوام و چه از طریق تحکیم پیوندهای درون گروهی تقویت می کند.

منابع
↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ Portes, A. (1998). “Social Capital: Its origins and applications in modern sociology.” Annual Review of Sociology 24: 1-24.
↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ ۲٫۶ Putnam, R. D. (2000). Bowling alone: The collapse and revival of American community. New York, Simon and Schuster.
↑ Hanifan, L. J. (1916). “The rural school community center.” Annals of the American Academy of Political and Social Science 67: 130-138.
↑ Bourdieu, P. (1972). Outline of a theory of practice. Cambridge, Cambridge University Press.
↑ Coleman, J. S. (1988). “Social capital in the creation of human-capital.” American Journal of Sociology 94: S95-S120.
↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ Foley, M. W. and B. Edwards (1997). “Escape from politics? Social theory and the social capital debate.” American Behavioral Scientist 40(5): 550-561.
↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ Alessandrini, M. (2002). “Is Civil Society an Adequate Theory?” Third Sector Review 8(2): 105-119
↑ Arefi, M. (2003). “Revisiting the Los Angeles Neighborhood Initiative (LANI) – lessons for planners.” Journal of Planning Education and Research 22(4): 384-399.
↑ Putnam, R. D. (1995). “Bowling alone: America’s declining social capital.” Journal of Democracy 6(1): 65-78.
↑ Halpern, D. (2005). Social capital. Cambridge, Polity Press.
↑ Moran, P. (2005). “Structural vs. Relational embeddedness: Social capital and managerial performance.” Strategic Management Journal 26(12): 1129-1151.
↑ Evans, W. R. and C. M. Carson (2005). “A social capital explanation of the relationship between functional diversity and group performance.” Team Performance Management 11(7/8): 302-315.
↑ Koka, B. R. and J. E. Prescott (2002). “Strategic alliances as social capital: A multidimensional view.” Strategic Management Journal 23(9): 795-816.
↑ McGrath, R. J. and W. L. Sparks (2005). “The Importance of Building Social Capital.” Quality Progress 38(2): 45-49
↑ Putnam, R. D. (1993). Making democracy work. Civic traditions in modern italy. Princeton, NJ, Princeton University Press.
↑ Uzzi, B. and S. Dunlap (2005). “How to build your network.” Harvard Business Review 83(12): 53-60.
↑ Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital. In Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education. J. Richardson (eds). New York, Greenwood Press: 241-258.
↑ Bourdieu, P. (1983). Ökonomisches Kapital, Kulturelles Kapital, Soziales Kapital. In Soziale Ungleichheiten (Soziale Welt, Sonderheft 2). R. Kreckel (eds). Goettingen, Otto Schartz & Co.: 183-198.
↑ Lin, N. (2001). Social capital: A theory of social structure and action New York, Cambridge University Press.
↑ Nahapiet, J. and S. Ghoshal (1998). “Social Capital, Intellectual Capital, and the Organizational Advantage.” Academy of Management Review 23(2): 242-266.
↑ Granovetter, M. S. (1973). “Strength of Weak Ties.” American Journal of Sociology 78(6): 1360-1380.
↑ Hazleton, V. and W. Kennan (2000). “Social Capital: Reconceptualizing the Bottom Line.” Corporate Communications: An International Journal 5(2): 81 – 87.
↑ Boisot, M. (1995). Information Space: A Framework for Learning in Organizations, Institutions and Culture. London, Routledge.
↑ Boland, R. J. and R. V. Tenkasi (1995). “Perspective Making and Perspective-Taking in Communities of Knowing.” Organization Science 6(4): 350-372.
↑ Huber, F. (2009). “Social Capital of Economic Clusters: Towards a Network-Based Conception of Social Resources.” Tijdschrift Voor Economische En Sociale Geografie 100(2): 160-170.
↑ Ellison, N., C. Steinfield, et al. (2007). “The Benefits of Facebook “Friends:” Social Capital and College Students’ Use of Online Social Network Sites.” Journal of Computer-Mediated Communication 12(3).
↑ Warner, W. L., J. O. Low, et al. (1963). Yankee City. New Haven, CT, Yale University Press.
↑ Bankston, C. L. and M. Zhou (2002). “Social Capital as Process: The Meanings and Problems of a Theoretical Metaphor.” Sociological Inquiry 72(2): 285-317.
↑ Cox, E. (1995). A Truly Civil Society: The Boyer Lectures. Sydney, ABC Books.
↑ Schmidt In Alessandrini (2002).
↑ Walzer, M. (1992). Civil Society and American Democracy, Rotbuch Verlag.
↑ Lyons, M. (2001). Third Sector: The Contribution of Nonprofit and Cooperative Enterprise in Australia. St Leonards, Allen & Unwin.
↑ Onyx, J. (2000). “Power, Social Capital and Accountability.” Third Sector Review 6(1,2): 59-70.
↑ Fine, B. (2000). Social Capital Versus Social Theory: Political Economy and Social Science at the Turn of the Millennium. London, Routledge.
↑ Harriss, J. (2001). Depoliticizing Development: The World Bank and Social Capital. London, Leftword/Anthem/Stylus.
↑ Dowley, K. M. and B. D. Silver (2002). “Social Capital, Ethnicity and Support for Democracy in the Post-Communist States.” Europe-Asia Studies 54(4): 505-527.
↑ Moore, D., Ed. (2007). The World Bank: Development, Poverty, Hegemony. Scottsville, University of KwaZulu-Natal Press.
↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ Harell, A. (2009). “Equal Participation but Separate Paths?: Women’s Social Capital and Turnout.” Journal of Women Politics & Policy 30(1): 1-22.
↑ ۳۹٫۰ ۳۹٫۱ Eliasoph, N. (1998). Avoiding Politics : How Americans Produce Apathy in Everyday Life. Cambridge, Cambridge University Press.
↑ Vickers, J. (1997). Reinventing Political Science: A Feminist Approach. Halifax, Fernwood.
↑ Lin, N. (2001). Building a Network Theory of Social Capital. In Social Capital : Theory and Research. N. Lin, R. S. Burt and K. S. Cook (eds). New York, Aldine de Gruyter: 3-29.
↑ Bolin, K., B. Lindgren, et al. (2003). “Investments in Social Capital – Implications of Social Interactions for the Production of Health.” Social Science & Medicine 56(12): 2379-2390.
↑ Sutherland, E. H. and D. R. Cressey (1978). Criminology. Philadelphia, Lippincott.
↑ Shah, D. V., N. Kwak, et al. (2001). “”Connecting” And “Disconnecting” With Civic Life: Patterns of Internet Use and the Production of Social Capital.” Political Communication 18(2): 141-162.
↑ Ellison, N., R. Heino, et al. (2006). “Managing Impressions Online: Self-Presentation Processes in the Online Dating Environment.” Journal of Computer-Mediated Communication 11(2).
↑ ۴۶٫۰ ۴۶٫۱ Cummings, J. N., B. Butler, et al. (2002). “The Quality of Online Social Relationships.” Communications of the Acm 45(7): 103-108.
↑ Nie, N. H. (2001). “Sociability, Interpersonal Relations, and the Internet – Reconciling Conflicting Findings.” American Behavioral Scientist 45(3): 420-435.
↑ Fernback, J. (1997). The Individual within the Collective. In Virtual Culture : Identity and Communication in Cybersociety S. Jones (eds). Thousand Oaks, CA, Sage.
↑ Boase, J. and B. Wellman. (2005). Personal Relationships: On and Off the Internet. In Handbook of Personal Relationships. A. L. Vangelisti and D. Perlman. (eds). Cambridge, Cambridge University Press.
↑ Coleman, J. S. and T. Hoffer (1987). High School and Beyond.
↑ Teachman, J. D., K. Paasch, et al. (1996). “Social Capital and Dropping out of School Early.” Journal of Marriage and the Family 58(3): 773-783.
↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ Morgan, S. L. and A. B. Sorensen (1999). “Parental Networks, Social Closure, and Mathematics Learning: A Test of Coleman’s Social Capital Explanation of School Effects.” American Sociological Review 64(5): 661-681.
↑ Chen (2002)
↑ ۵۴٫۰ ۵۴٫۱ Sampson, R. J., J. D. Morenoff, et al. (1999). “Beyond Social Capital: Spatial Dynamics of Collective Efficacy for Children.” American Sociological Review 64(5): 633-660.
↑ Marjoribanks, K. and Y. Kwok (1998). “Family Capital and Hong Kong Adolescents Academic Achievement.” Psychological Reports 83(1): 99-105.
↑ Tang, H.-h. (2003). New Arrival Students in Hong Kong : Adaptation and School Performance. Hong Kong, University of Hong Kong.
↑ Zhou, M. and C. Bankston (1998). Growing up American: The Adaptation of Vietnamese Children to American Society. New York, : Russell Sage Foundation Press.
↑ Zhou (2000).
↑ Stanton-Salazar, R. and S. M. Dornbusch (1995). “Social Capital and the Reproduction of Inequality: Information Networks among Mexican-Origin High School Students.” Sociology of Education 68: 116-135.
↑ Larsen, L., S. L. Harlan, et al. (2004). “Bonding and Bridging – Understanding the Relationship between Social Capital and Civic Action.” Journal of Planning Education and Research 24(1): 64-77.
↑ Berman, S. (1997). “Civil Society and the Collapse of the Weimar Republic.” World Politics 49(3).
↑ Putnam, R. D. (2007). “E Pluribus Unum: Diversity and Community in the Twenty-First Century the 2006 Johan Skytte Prize Lecture.” Scandinavian Political Studies 30(2): 137-174.

منبع: ویکی پدیا