مفاهیم و محتوای طرح‌های توسعه شهری

تجدید نظر در تعاریف، مفاهیم و محتوای طرح‌های توسعه شهری
شهرسازی
آقای مهندس احمد سعیدنیا
آقای دکتر حمید ماجدی

امروزه در ایران به اصطلاح طرح توسعه و عمران به جای طرح جامع به کار می‌رود و همین‏طور در سطح جهانی به جای Development نیز اصطلاح «طرح ساختاری» مصطلح شده است. به این منظور، این اصطلاح در واقع‏ بین محتوای طرح‌های مذکور مطرح شده است. هر دو نوع طرح، در کشورهای مختلف جهان رایج است و علی‏رغم مبدأ جغرافیایی آنها، اختصاص به کشور خاصی ندارد و امروزه جنبه‏ جهانی یافته است. برای پرهیز از الگوبرداری از شیوه‏های رایج تهیه‏ طرح‏ها، اعم از جامع و ساختاری، شایسته‏ترین روش، رجوع به روش‏های علمی فرایند شهرسازی است که به‏ عنوان الگو یا سر‏مشق برنامه‏ریزی شهری و طراحی شهری جنبه کاربردی یافته است. اساس فرایند برنامه‏ریزی و طراحی ‏شهری بر روش‏های منطقی و علمی استوار است. هدف این روش به ‏طور کلی، بازشناسی، تحلیل، ترکیب، ارزیابی و رهیابی برای مسائل یا برای نیل به اهداف می‏باشد. از این ‏رو روش علمی نیز به مرور زمان تحت تأثیر تئوری علم، از ساده به پیشرفته بهبود یافته و روش‏های آن به تناسب موضوع، تخصصی گردیده است. طرح شهری دلالت می‌کند بر اهداف نحوه استفاده انحصاری عمده مناطق خاص برای منظورهایی خاص و همچنین برای تامین آسایش، رفاه و سلامت بیشتر استفاده‏کنندگان طرح شامل اهداف عینی برای نواحی پیرامون شهرها و پیش‌بینی و گسترش منابع تامین آب و تاسیسات فاضلاب. طرح توسعه و عمران، طرحی است ۲۰‏ساله که به طور مستمر پنج سال یکبار چنانچه ضرورت ایجاد کند بازنگری می‌شود. در بازنگری مراجع برنامه‌ریزی می‌توان اصلاحاتی در جنبه‌های مختلف طرح به عمل آورد و یا در قالب یک طرح نوین تهیه و جایگزین آن شود. طرح جامع شهر، عبارت از طرح بلند‏مدتی است که در آن، نحوه‏ استفاده از اراضی و منطقه‌بندی مربوط به حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی و تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی‌های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی، ترمینال و فرودگاه‌ها و بنادر در سطح لازم برای ایجاد تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق، نوسازی، بهسازی و اولویت‌های مربوط به آنها تعیین می‌شود، کلیه‏ موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ نما‌های تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می‌گردد. طرح جامع شهر بر حسب ضرورت، قابل تجدید‏نظر خواهد بود. فرایند و فرآورد طرح توسعه و عمران (جامع)، گذشته از مطالعات مربوط به منطقه و حوزه‏ نفوذ، شامل سه گام اساسی است که عبارتند از: ۱- بررسی، ۲- تجزیه و تحلیل و جمع‌بندی و ارائه‏ الگوی نهایی و ۳- تهیه‏ طرح‌ها و برنامه‌های عمرانی. طرح تفصیلی، عبارت است از طرحی که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر، نحوه‏ استفاده از زمین‌های شهری در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و ساخت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه‏ عبورومرور و میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری و اولویت‌های مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و موقعیت کلیه‏ عوامل مختلف شهری در آن تعیین می‌شود و نقشه‌ها و مشخصات مربوط به مالکیت، بر اساس مدارک ثبتی تهیه و تنظیم می‌گردد. طرح راهبردی (Strategic Plan)، طرحی است برای دستیابی به آینده‏ای مطلوب برای یک شهر و آن، عبارت ‏است از مجموعه‏ای از ایده‏ها و اهداف که مبنی بر نیاز‏های متغیر و شیوه‏ زندگی و الگوی کلی توسعه‏ شهری در مقیاس منطقه شهری است. یک طرح راهبردی برای هدایت و اعمال قدرت، سیاست‏هایی عملی و مؤثر تدوین می‏کند. در این طرح، اصول و مبانی مدیریت محیط تعریف شده و بر ارتباط و انسجام ساختار کالبدی و ساختار عملکردی شهر و منطقه ‏شهری تأکید می‏شود. طرح راهبردی، سیاست‏های کلان توسعه‏ شهری را ترسیم می‏کند که برای کنترل و هدایت وقایع و همچنین حرکت به‏ سوی اهداف، ضروری هستند. جوهره‏ طرح راهبردی، بیان اهداف، سیاست‏ها و اولویت‏های عملی در مقیاس شهر و منطقه‏ ‏شهری است که می‏تواند بعد از تصویب، جایگاهی رسمی و قانونی پیدا کرده و به‏ عنوان راهنمایی عملی برای طرح‏های شهری تقصیلی به کار‏ گرفته شود. طرح ساختاری (Structure Plan)، ترجمه‏ راهبردها و سیاست‏ها در قلمرو مکانی، فضایی و شکل محیط ساخته‏شده، طرح ساختاری نامیده می‏شود و محصول نهایی فرایند شهرسازی یعنی «طرح» محسوب می‏شود. یک طرح ساختاری، علاوه بر ساختار کالبدی و الگوی شهری، ساختار عملکردی شهر را نیز مشخص می‏سازد. مقایسه‏ محتوای طرح جامع و طرح ساختاری: برنامه‌ریزی ساختاری یا استراتژیک، نوعی از برنامه‌ریزی است که بیشتر از برنامه‌ریزی جامع با عمل، عوامل اجرایی و فرایند تصمیم‏سازی در ارتباط می‌باشد. لذا به این نوع برنامه‌ریزی، «برنامه‌ریزی عمل» لقب داده‌اند. در این نوع برنامه‌ریزی، حداقل سه مرحله به مراحل سنتی برنامه‌ریزی یعنی بررسی، تحلیل و طراحی افزوده شده که عبارتند از: تعریف اهداف، ارزیابی پیشنهادات، راه‏حل‏های پیشنهادی و اجرا و بازنگری. سطوح سه‏گانه‏ طرح‏های شهری: طرح‏های ساختاری (برنامه‏ریزی-عمل) شامل سه سطح به ‏شرح زیر است: ۱. تهیه‏ طرح (برنامه) ساختاری-راهبردی، در مقیاس کلان، با دیدگاه سیاستگذاری بلند‏مدت و فراگیر ۲. تهیه‏ طرح‏های (برنامه‏های) تفصیلی با دیدگاه سیاستگذاری اجرایی برای موضوعات خاص و نواحی خاص ۳. مدیریت، نظارت، پیگیری و بازنگری سیاست‏ها و اقدامات اجرایی مبانی و چارچوب طرح ساختاری شهر: تعریف طرح‏های ساختاری: ۱. طرح‏های ساختاری، طرح‏هایی هستند که جایگزین طرح‏های توسعه و عمران (طرح جامع) می‏شوند و در چارچوب راهبردها، سیاست‏ها و برنامه‏های طرح شهرستان (یا سیاست‏های کلان ملی و منطقه‏ای)، برای هدایت توسعه‏ فضایی و سامان‏دهی کالبدی شهرها و منطقه‏ شهری بلافصل آنها، تهیه می‏شوند. ۲. طرح ساختاری شهر، طرحی است کلان، بلند‏مدت برای یک دوره‏ ده‏ساله که راهبردها و سیاست‏های توسعه‏ شهری و ساختار کالبدی شهر و منطقه بلافصل را مشخص ساخته و برنامه‏ اجرای دوره‏ کوتاه‏مدت پنج‏ساله را تعیین می‏کند. ۳. طرح‏های ساختاری طرح‏هایی هستند در مقیاس کلان با نگرش فراگیر و از پرداختن به مسائل خرد، به ‏ویژه جزئیات کالبدی پرهیز نموده، ولی حدود و مشخصات طرح‏های تفصیلی محلی، موضعی و موضوعی، طرح‏های ویژه طراحی شهری، پروژه‏های مداخله عمل را مشخص می‏سازند. اسناد نهایی طرح ساختار شهری شامل دو سند است: یکی گزارش توجیهی به‏نام «سند کتبی طرح» و دیگری «نقشه‏ی ساختار شهری». سرفصل‏های اصلی سند کتبی طرح ساختاری عبارتند از: بیان اهداف پایه‏ی طرح، تعیین ناحیه‏ مورد مطالعه، تشریح محیط و بستر جغرافیایی منطقه، برنامه‏ها و طرح‏ها و سیاست‏های عمرانی، نتایج کلی مطالعات پایه وضع موجود و برآورد آینده، تحلیل نیروها و عوامل تعیین‏کننده، بررسی روند‏ها و تحولات آینده، تدوین اهداف کلان و خرد توسعه و عمران شهری، تدوین راهبردهای بلند‏مدت فراگیر، تنظیم سیاست‏ها و راهکارها و پیشنهادهای عملیاتی در زمینه‏های مختلف تدوین برنامه‏ اجرایی، تعیین نواحی خاص برای برنامه‏ریزی شهری و طراحی شهری، معرفی مشخصات طرح‏های تفصیلی پایه، تشریح طرح ساختاری، تدوین ضوابط اجرایی و توصیه‏های خاص شهرسازی در مقیاس کلان برنامه و بودجه پنج‏ساله. طرح‏های ساختاری، شامل فرایند تولید طرح از مطالعات پایه تا تدوین محتوای طرح‏های گوناگون شهری در مقیاس کلان و محلی می‏باشد. در این پژوهش، مسئله‏ اصلی، آشنایی و آگاهی با شیوه یا رویه‏ طرح ساختاری است که به تدریج جایگزین طرح‏های جامع خواهد شد. در این زمینه، بیشترین سعی و تلاش در جهت تدوین مفاد طرح‏های ساختاری است؛ زیرا شیوه‏ مطالعات پایه، منجر به تدوین اهداف، سیاست‏ها و راهبردها می‏شود که از یک سو در جمع‏بندی مطالعات استنتاج می‏شوند و از سوی دیگر مبنای پیشنهادهای طرح قرار می‏گیرند. یکی از راه‏های ارزیابی این طرح ساختاری، اجرای تحقیقات آزمایشی (پایلوت) است که در حین تهیه‏ طرح و در هنگام اجرا و در چارچوب یک پژوهش کاربردی مورد ارزیابی قرار می‏گیرد و پیشنهاد‏های اصلاحی، جمع‏بندی خواهد شد. آنگاه سازمان مجری، پس از انجام اصلاحات، الگوی مذکور را به‏صورت قانونی و رسمی در تمام شهرهای ایران اعمال می‏نماید. کلیات و عناوین اصلی مطالعات پایه‏ی طرح‏های ساختاری شامل، بررسی زمینه و پیشینه، مطالعات پایه، جمع‏بندی مطالعات و تحلیل نهایی، تعیین اهداف و راهبردها و سیاست‏ها، ارزیابی و انتخاب راهبردها و سیاست‏های پیشنهادی، تدوین طرح ساختاری-راهبردی، برنامه‏های توسعه و عمران، معرفی طرح‏های تفصیلی، معیارها و مقررات طرح، نظارت و بازنگری می‏باشد. جمع‏بندی مطالعات و تحلیل نهایی، شامل تحلیل مسائل شهری، تحلیل ساختار فضایی شهر و جمع‏بندی مسائل شهری می‏باشد. در فرایند تهیه طرح‏های شهری از دو نوع هدف نام برده می‏شود؛ یکی اهداف کلی که با راهبردها و جهت‏گیری اصلی تحول و تغییر شهر و بهبود وضعیت سر و کار دارد و دیگری اهداف عملیاتی یا خرد که تحقق اهداف کلان یا کلی را در سطوح اجرایی و کاربردی عینیت می‏بخشند و اصولاًً با تدابیر و سیاست یا راهکارهای عملیاتی سر و کار دارند. اهداف طرح شامل اهداف کلی طرح و اهداف عملیاتی می‏باشد. تدوین راهبردها، شامل سطوح راهبردی، نکات مهم در تدوین راهبردهای طرح ساختاری، راهبردهای طرح ساختاری، راهبرد منتخب و راهبرد فضایی-کالبدی می‏باشد. راهبردهای طرح ساختاری نیز شامل، راهبرد به‏ عنوان بیان اصول راهنما و اهداف عملیاتی است. راهبرد منتخب نیز شامل، ارزیابی راهبردهای گزینه، تشریح و تبیین راهبرد منتخب، توضیح سیاست‏های کوتاه‏مدت موضوعات بغرنج، تبیین اولویت‏ها و ارتباطات موجود در زمان‏بندی، هماهنگی بین عوامل اجرایی، ارتباطات طرح‏های پیشنهای با طرح‏های همجوار و نواحی مداخله موضعی می‏باشد. یکی از ویژگی‏های بارز برنامه‏ریزی راهبردی-ساختاری، وجود سلسله‏مراتب و سطوح تصمیم‏گیری در آن است. سلسله‏مراتب تصمیم‏گیری، ما را قادر خواهند ساخت تا بر عدم قطعیت موجود در دنیای واقعی چیره شویم. یعنی به‏ طور همزمان، هم برای بلندمدت خطوط کلی برنامه‏ریزی را ترسیم کنیم و هم در کوتاه‏مدت و در برخود با تصمیمات روزانه، چارچوب و راهنمایی برای تصمیمات ارائه شود. مزایای این چارچوب سلسله‏مراتبی در این است که، ابتدا یک بررسی کلی به‏ صورت جامع درباره موضوعات و سیاست‏های کلی ارائه می‏شود، سپس در سطوح بعد، این موضوعات و سیاست‏ها به‏صورت تفصیلی در‏آمده و در نهایت راهنمایی برای اقدامات اجرایی عرضه می‏شود.

برای دانلود کلیک نمائید نکته بسیار مهم در مورد دانلود فایل: اگر لینک دانلود بالا با dl شروع شد، لطفا برای دانلود فایل به جای http از https استفاده نمائید.
برچسبها
مطالب مرتبط

دیدگاهی بنویسید.

بهتر است دیدگاه شما در ارتباط با همین مطلب باشد.

0