اصول و معیارهای تعیین تراکم شهری

اصول و معیارهای تعیین تراکم شهری
شهرسازی
دانشگاه تهران– امور پژوهش‏های کاربردی
آقای مهندس مجید غمامی

مرحله‏ اول طرح، مطالعات پایه و مبانی نظری تحقیق را شامل می‏گردد. مرحله‏ دوم عمدتاً به مقوله تراکم شهری در ایران و تجزیه و تحلیل آن با اتکا بر مطالعات میدانی می‏پردازد. این مرحله ابتدا به تجزیه و تحلیل و نقد چگونگی تعیین تراکم در طرح‏های شهری پرداخته و آنگاه تجربه اجرای تراکم طرح‏ها در شهرهای مختلف، آزمون می‏شود. در این ارتباط، تعداد هشت شهر با ویژگی‏های مختلف در اندازه، نقش و عملکرد انتخاب گردیده‏اند که معیارهای انتخاب شهرها و سایر مراحل روش تحقیق به تفصیل آمده است. مرحله‏ سوم تحقیق به تحلیل یافته‏های نظری و تجربی پرداخته و در نهایت، اصول و معیارهای مؤثر در تعیین تراکم شهری ارائه می‏شود. مجموعه گزارش‏های تحقیق در چهار جلد به شرح زیر ارائه گردیده‏اند: جلد اول: مطالعات پایه و مبانی نظری جلد دوم: تراکم در شهرهای نمونه و مطالعات میدانی جلد سوم: نتیجه‏گیری؛ سنتز مطالعات نظری و میدانی جلد چهارم: الگو و راهنمای تعیین تراکم شهری شهرهای کشور با ویژگی‏های گوناگون، در زمان‏های مختلف، شکل گرفته‏اند. از چهار دهه پیش، برنامه‏ریزی ارادی، رشد و توسعه شهرها را هدایت کرده است. این امر به ویژه در مورد شهرهای متوسط و بزرگ کشور که دارای طرح‏های توسعه‏ شهری می‏باشند، صادق است. شهرهایی که تاکنون بیش از صدهزار نفر جمعیت دارند (حدود ۶۰ شهر کشور) طی قرون متمادی، با درجات مختلفی از کنترل، هدایت و نظارت شکل ‏گرفته و دارای تراکم‏های مختلف و گاه مشابهی هستند. بررسی تراکم این شهرها و چگونگی همبستگی تراکم شهر با ویژگی‏های جمعیتی، اقلیمی و سکونتی هر شهر، راهنمای پربهایی برای تبیین و درک تحول تراکم‏های شهری است. بدین منظور در این بخش از مطالعات، شناخت و تحلیل وضع موجود تراکم شهری در شهرهای منتخب اصفهان، شیراز، کاشان، یزد، همدان، اراک، سمنان، بجنورد، شهرکرد و شهر جدید مجلسی مطرح شده است. پیچیدگی ابعاد تراکم، ایجاب نمود تا در قالب یک تحقیق جامع و پایه‏ای با این موضوع برخورد شود و ضرورت جامعیت آن نیز ایجاب نمود که پژوهش بر اساس هر دو جنبه‏ نظری و تجربی مقوله تراکم استوار گردد. بنابراین مرحله‏ اول به مباحث نظری تراکم اختصاص یافت که در آن نظریات و تئوری‏های مربوط و تجربیات کشورهای مختلف، تشریح و تحلیل گردیدند. مرحله‏ دوم تحقیق، به مباحث و تجربیات حاصل از تهیه و اجرای طرح‏های توسعه‏ شهری در ایران می‏پردازد. در این مرحله، ابعاد مختلف تراکم و معیارهای تعیین تراکم در طرح‏های مختلف توسعه‏ شهری (طرح جامع، بهسازی و نوسازی بافت‏های قدیم، شهرهای جدید و طرح‏های آماده‏سازی زمین) تجزیه و تحلیل گردیده و اثرات آنها مورد ارزیابی قرار می‏گیرند. حاصل این ارزیابی، منجر به پیدایش نقاط قوت و ضعف طرح‏ها گردید که در گزارش مرحله‏ دوم به آن پرداخته شده است. مرحله‏ سوم تحقیق مرحله نهایی پژوهش بوده و دارای سه بخش است؛ در بخش اول، ابتدا طرح مسئله‏ تراکم، اهداف و چارچوب نظری تحقیق مرور می‏شود. در بخش دوم، تبیین مجدد مفهوم و عوامل مؤثر بر تراکم، شامل عوامل کالبدی-فضایی، زیست‏محیطی، اقتصادی و اجتماعی صورت می‏گیرد. در بخش سوم سنتز عوامل مؤثر بر تعیین تراکم شهری و اصول و معیارهای آن و فرایند بهینه در نحوه‏ تعیین تراکم ترسیم و ارائه می‏گردد. در این مراحل ابتدا برای هریک از عوامل چهارگانه‏ی مؤثر بر تعیین تراکم شهری، ماتریس مستقلی از شاخص‏ها تهیه گردیده، سپس ماتریس تهیه‏شده از یک سو برای انواع شهرهای مورد نظر (کلان‏شهر، بزرگ، تاریخی، قدیمی، شهر جدید، شهر صنعتی، شهر کوچک) مورد آزمون قرار می‏گیرد. همچنین، در قالب امکانات تحقیق، ماتریس تهیه‏شده به محلات و مناطق مختلف شهری (بافت قدیمی و مرکزی، بافت‏های میانی، بافت پیرامونی و طرح آماده‏سازی حاشیه ‏شهر) تعمیم داده می‏شود. براساس یافته‏های حاصل از چهار ماتریس کالبدی، زیست‏محیطی، اجتماعی و اقتصادی، سنتز مفاهیم تراکم و تعیین مجدد عوامل تراکم صورت می‏گیرد. لازم به ذکر است، به منظور تعمیق بخشیدن به مسائل تراکم، در این مرحله از تحقیق، پرسشنامه‏ای تفصیلی از سوالات مترتب بر موضوع تراکم (مرکب از ۱۵ سوال) طراحی و به نظرخواهی اندیشمندان، صاحب‏نظران، مشاوران، تهیه‏کنندگان طرح‏های توسعه‏ی شهری و کارشناسان دستگاه‏های اجرایی گذاشته شده و از نظرات استخراج‏شده از پرسشنامه‏ها، در تحلیل مسائل و ابعاد تراکم بهره‏گیری لازم به عمل آمده است. رشد گسترش سریع شهرها در دهه‏های اخیر تقریباً تمامی کشورهای جهان، اعم از توسعه‏یافته و در حال توسعه را با مشکلات جدی مواجه ساخته است. مسائل این پدیده، سیاست‏های شهرسازی را به طور وسیعی تحت‏الشعاع قرارداده است. این مسئله در ایران شاید حادتر از بسیاری از کشورهای توسعه‏یافته و در حال توسعه باشد. دلایل و عوامل عمده این پدیده در شهرهای ایران را می‏توان در فقدان مبانی آمایش سرزمین، رشد بالای جمعیت شهرنشین کشور به ویژه در دهه‏های اخیر، و اجرای قوانین زمین شهری در دوران پس از انقلاب اسلامی تجزیه و تحلیل کرد. تجزیه و تحلیل این دگرگونی جمعیتی و مسائل گسترش و توسعه‏ شهری، پرداختن فوری به مسئله تراکم شهری را در دستور کار قرار می‏دهد. وضعیت تراکم در شهرهای ایران را می‏توان از بعد کمی، چگونگی برخورد با مقوله تراکم و نحوه‏ تعیین تراکم بررسی کرد. به نظر می‏رسد اغلب شهرهای ایران در مقایسه با شهرهای سایر کشورها از تراکم جمعیتی بالنسبه کمتری برخوردار باشد. دلیل عمده این امر را می‏توان در شکل‏گیری گسترش‏های پراکنده شهری، برنامه‏ریزی و طراحی اراضی با تراکم کم، عملکرد سازمان‏های دولتی، تعاونی‏‏های مسکن و واگذاری اراضی توسط دستگاه‏های مختلف تحلیل کرد. فرایند تعیین تراکم در طرح‏های توسعه‏ی شهری در ایران نیز از عوامل دیگر در تشدید مسائل گسترش شهری بوده است. مبانی نظری لازم در روند تعیین تراکم کمتر مورد توجه بوده و تراکم‏های پیشنهادی عمدتاً بر اساس وضع موجود، ذهنیات، سلایق و تجربیات شخصی شکل می‏گیرند. به طور کلی سؤالات تراکم شهری در ایران را می‏توان به شرح زیر دسته‏بندی کرد: وضعیت تراکم شهری در ایران چگونه است؟ معیارهای طرح‏های توسعه‏ شهری در ایران در تعیین تراکم چه بوده‏اند؟ عوامل مختلف مؤثر در تعیین تراکم شهری چیست؟ اثرات تراکم‏های مختلف طرح‏های شهری در ابعاد مختلف چیست؟ اصول و معیارهای تعیین تراکم چیست؟ فرایند بهینه تعیین تراکم چیست؟ مقوله تراکم پیچیده‏تر از آن است که بدون پشتوانه‏ای از تحقیقات جامع با آن برخورد شود. مروری بر نحوه‏ این برخورد در سابقه شهرسازی کشور نشان می‏دهدکه علی‏رغم اهمیت تراکم و اثرات آن در تمامی جنبه‏های برنامه‏ریزی و طراحی شهری، تنها مطالعات پراکنده و محدودی انجام شده و تقریباً پژوهش بنیادی در این ارتباط صورت نگرفته است. جایگاه و نقش منحصر به فرد نحوه‏ انتخاب تراکم و اثرات آن در روند گسترش و توسعه‏ شهری، ایجاب می‏کند تا بحث عمیق‏تری از سوی برنامه‏ریزان و طراحان شهری انجام شود و ابعاد مختلف آن تجزیه و تحلیل گردد.

برای دانلود کلیک نمائید نکته بسیار مهم در مورد دانلود فایل: اگر لینک دانلود بالا با dl شروع شد، لطفا برای دانلود فایل به جای http از https استفاده نمائید.
برچسبها
مطالب مرتبط

دیدگاهی بنویسید.

بهتر است دیدگاه شما در ارتباط با همین مطلب باشد.

0