دستورالعمل تهیه راهنمای طراحی شهری

دستورالعمل تهیه راهنمای طراحی شهری
شهرسازی
آقای دکتر کامران ذکاوت
آقای دکتر علی غفاری

همه سیاست‏ها و برنامه طراحی شهری به خودی خود جهت هدایت شکل فیزیکی شهر و نحوه مداخله کفایت نمی‏کند. هدایت کیفیت‏های محیطی، پدیده پیچیده‏ای است که اسناد متداول شهرسازی قادر به انجام آن نمی‏باشد و نیازمند ابزاری متفاوت است. راهنمای طراحی به عنوان ابزار کنترل‏کننده محتوای کیفیت، ارائه‏دهنده جزئیات هدایت‏کننده‏ای است که مشخص می‏سازد چگونه می‏توان گونه خاصی از توسعه را طبق سیاست‏های طراحی یک طرح پیش برد. راهنمای طراحی، سندی جهت کنترل و هدایت ابعاد کیفی توسعه است. در این تحقیق، سلسله‏مراتب راهنما در سه مقیاس کلان، منطقه‏ای و فضای شهری معرفی می‏گردد. اساس موفقیت در کارایی این سلسله‏مراتب، نیاز به وجود طرح توسعه به‏ عنوان یک چتر یا چارچوب هماهنگ‏کننده جهت تمامی راهنماهای طراحی است تا بتوان از تداوم کنترل در توسعه اطمینان یافت. باید توجه داشت که راهنمای طراحی، نقش حیاتی در شفاف نمودن و اجرای سیاست‏ها در سطح منطقه‏ای و استراتژی‏ها در سطح محلی داشته و در انواع توسعه‏ها، توصیه‏هایی را برای حل مسائل کلیدی ارائه می‏دهد. همچنین، راهنمای طراحی در توصیف نوع توسعه و هماهنگی در اجرای آن در جهت ارتقای برنامه‏ها نقش تعیین‏کننده‏ای دارد. در مجموع، راهنمای طراحی باید کارایی فرایند کنترل را در کلیه‏ زمینه‏های توجه ایجاد نماید. بدین معنی که برای شکل‏های متفاوت راهنمای طراحی، یک نقش کلیدی وجود دارد که در مقیاس سطوح مختلف توسعه، در تهیه استراتژی‏های طراحی، در بازسازی و نوسازی محلات و در اعمال سیاست‏های عمومی در مورد طرح خاصی برای خیابان‏ها و سایت‏ها قابل ایفا شدن می‏باشد. اهداف طراحی شهری: خیابان‏ها، فضاها، دهکده‏ها، شهرک‏ها و بالاخره شهرهای موفق دارای خصوصیات مشترکی می‏باشد. برای دستیابی به اصول یا اهداف یک طراحی شهری خوب، این عوامل می‏بایست مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. به یاری این عوامل است که می‏توان دریافت برای خلق یک فضای موفق می‏بایست به دنبال چه بود. اهداف طراحی شهری بیانیه‏ای است که مشخص می‏سازد چه چیزهایی را طراحی باید به دست آورد. در بسیاری از موارد، اهداف در بخش‏های متفاوت دارای همپوشانی بوده و یکدیگر را مورد تقویت قرار می‏دهند. دانش طراحی شهری همانند کلیه‏ دانش‏های محیطی، ارائه‏ هر گونه طرح و راه‏حل را منوط به تشخیص مسئله می‏داند. به همین دلیل، تدبیر راه‏حل، وابسته به پروسه‏ای است که طی آن سلسله‏مراتبی از اقدامات لازم انجام گیرد تا دستیابی به راه‏حل میسر گردد. فرایند طراحی شهری در دانش طراحی شهری شامل ۶ مقطع اصلی به شرح زیر است و در صورت فقدان هر یک از مراحل، دستیابی به محصولات میسر نخواهد بود: ۱. شناخت (خصیصه‏های محلی و کیفیت‏های محیطی) ۲. سنجش ۳. سیاستگذاری ۴. راهکارها، راه‏حل‏ها و انتخاب بهینه ۵. راهنمای طراحی ۶. اجرا(Implementation) تحقق‏پذیری برنامه طراحی شهری خود از اهداف مهم فرایند طراحی شهری محسوب می‏گردد. به عبارت دیگر، اسناد راه‏حل‏ها و الگوهای مداخله باید به گونه‏ای تدارک شود که قابل اجرا باشد. به اجرا رسیدن یک پروژه طراحی شهری نیازمند جلب حمایت شهروندان، توجیه اقتصادی و جلب توجه طرح‏های ذی‏نفع در مداخله است که شامل مالکین، سرمایه‏گذاران، سازندگان و شهرداری است که در عمل، حامی منافع عموم می‏باشد. سلسله‏مراتب و سطوح راهنما: وجود سلسله‏مراتب در فرایند توسعه، تضمین‏کننده‏ حضور اعمال سیاست‏های سطح ملی و ساختاری در مداخلات می‏باشد. ۱. راهنمای طراحی در سطح شهر: دارای محتوای ساختاری بوده و در تداوم سیاست‏های طراحی طرح‏های فرادست سعی در هر چه بهتر شفاف نمودن آنها دارد. حیطه توجه این سطح، هدایت مطلوب نظم فضایی، استخوان‏بندی ساختار توسعه در تلفیق با کیفیت‏های اکولوژیک و زیست‏محیطی است. حفظ و پایداری کیفیت‏های بصری و ارزش‏های میراث تاریخی و فرهنگی شهر از جایگاه ویژه در این سطح برخوردار است. ۲. راهنمای طراحی در سطح یک منطقه: راهنمای طراحی در سطح یک منطقه از شهر، برای یک حوزه معین تهیه شده و مستقیماً وارد مباحث مربوط به خصیصه‏های محلی می‏گردد که سعی بر ارتقا و انتشار هویت‏های سیما، منظر و کیفیت‏های خاص کالبدی و زیست‏محیطی محلی دارد. راهنمای طراحی در این سطح دارای ماهیت تشریحی یا عملکردی می‏باشد. ۳. راهنمای طراحی در سطح یک فضای شهری: این سطح از راهنمای طراحی برای یک فضای شهری معین و یا یک سایت معین که مدیریت عمران شهری دیدگاه‏های خاصی را در توسعه‏ آن در نظر دارد، می‏باشد. راهنما در این سطح دارای ماهیت تجویزی و یا حکمی است و محتوای آن شبیه ضابطه کنترل می‏باشد. تأکید راهنما در این سطح بر انعکاس زمینه‏ پیرامون است و هویت سیما و منظر و همچنین تناسبات حجم توده و موقعیت استقرار بنا به صورت شفاف ارائه می‏شود. همچنین انعکاس نظر شهروندان و طرف‏های ذی‏نفع در این سطح بسیار حائز اهمیت است.