ارزیابی میزان توفیق و کارایی ضوابط و مقررات ساختمانی در توسعه شهرها

ارزیابی میزان توفیق و کارایی ضوابط و مقررات ساختمانی در توسعه شهرها
معماری، شهرسازی
آقای مهندس علی عمرانی‏پور
خانم دکتر ملیحه احمدی

در روند تحلیلی شکل‏گیری معماری، یکی از عوامل موثر، مجموعه اصول کالبدی است. اصول کالبدی فوق‏الذکر را به دو گروه عمده می‏توان تقسیم کرد: گروه اول که به مقوله کیفیات پرداخته و با جنبه‏های روانی-انسانی فضا مرتبط هستند. گروه دوم که وارد در مقوله کمیات می‏شوند و مشتمل است بر استاندارها و ضوابط و مقررات فنی معماری. بخش‏هایی از این اصول کالبدی به صورت ضوابط و مقررات ساختمانی در قالب مقررات ملی ساختمان کشور، ضوابط و مقررات ساختمانی موجود در طرح‏های جامع و تفصیلی و ضوابطی را که شهرداری‌ها براساس شرایط روز تدوین کرده و به اجرا گذاشته‏اند، وجود دارد. اما از آنجا که کشور ما دارای سابقه زیادی در تدوین ضوابط و مقررات ساختمانی نیست و از طرفی ضوابط و مقررات جامعی نیز در این زمینه وجود ندارد و وجود برخی مسائل من‏جمله نبود انسجام کافی بین ضوابط موجود، عدم جامعیت قانونی، در مواردی وجود اختلاف و یا حتی تضاد بین برخی ضوابط، عدم هماهنگی و سنخیت بین برخی ضوابط با شرایط اقلیمی، اقتصادی، بستر فرهنگی و اجتماعی شهر‏های ما، حتی گاهی عدم تبعیت ازیافته‌ها و روش‏های علمی در تهیه، اجرا و محتوای ضوابط و عدم تطابق با نیاز‏های واقعی مردم در شهرها، ضروری است که در این مرحله زمانی با نگاهی بر سابقه این ضوابط در مراحل تهیه، تصویب و کاربرد و نیز محتوای ضوابط، نقد و تحلیل علمی را بر آنها در راستای توسعه کیفی شهرها انجام داد. این طرح پژوهشی برآنست تا با تمرکز بر موضوع توسعه عمرانی و ضوابط و مقررات ساختمانی شهری، چند زمینه مطالعاتی را در خصوص ارزیابی کیفی و کمی مقررات ساختمانی موجود در شهرها، در راستای توسعه کیفی شهرها و فضا‏های معماری شهری بررسی کند: ۱. مرحله شناخت شامل بررسی تاریخچه و ضوابط اصلی معتبر موجود در سطح شهر‏های ایران در امر معماری و ساختمان ۲. بررسی و تحلیل ضوابط و آیین‏نامه‏های فعلی معماری و ساختمانی در شهر‏های ایران ۳. نتیجه‏گیری مراد از ضوابط و مقررات ساختمانی در این پژوهش، مجموعه مقرراتی است که به‏ طور عام در شکل‏گیری ساختمان موثر است. بر این اساس مقررات ساختمانی مشتمل خواهد بود بر: برخی از مقررات شهرسازی که تعیین‏کننده‏ توده‏های ساختمانی در شهر هستند؛ از جمله تراکم و سطح اشغال. مقررات معماری که وجوه معمارانه بنا را به‏ طور مجزا از زمینه محیطی و فضایی خود کنترل می‏کنند. مقررات فنی و سایر مقررات ساختمانی در فصل شناخت این پژوهش، روش تحقیق مبتنی است بر بررسی موارد مکتوب و مراجع کتابخانه‏ای ضوابط و مقررات ساختمانی مصوب در سطح شهر‏های ایران. به این منظور سه گروه عمده از شهر‏های موجود در ایران انتخاب شده است: گروه شهرهایی که دارای طرح مجموعه شهری می باشند. مجموعه شهر‏های متوسطی که دارای طرح جامع هستند. مجموعه شهر‏های کوچکی که دارای طرح‌هادی هستند. در ادامه فصل شناخت، مجموعه ضوابط ساختمانی نمونه‏هایی پژوهش در یک ساختار واحد موضوعی طبقه‏بندی شده است. حاصل کار، اطلاعات قابل تحلیل در فصل بعد است. در فصل تحلیل، ضوابط و مقررات موجود از سه منظر گونا‏گون مورد موشکافی، مداقه و تحلیل قرار گرفته است. الف- بررسی شکل‏شناسنامه اهم ضوابط و مقررات ساختمانی: این بخش با ابزار پدیدارشناسی، معناها و ما به ازای کالبدی و فرمی ضوابط را بررسی می‏کند. ب- بررسی و نقد آثار کالبدی اهم ضوابط و مقررات ساختمانی: آنجا که صحبت از تحلیل و ارزیابی توسعه کیفی و کمی در فضا‏های ساختمانی و معماری می‏شود، در کنار بررسی عاملی چون ضوابط و مقررات، لازم است نقش معمار طراحی را که مخاطب اصلی آن ضوابط می‏باشد نیز لحاظ کرد. به عبارت دیگر قوه شکل‏دهنده و مصداق‏ساز آن ضوابط فکر و اندیشه طراح است. در عین حال که نقش پررنگ متخصصان طراح و معمار را در شکل‏دهی به ضوابط و در آخر، ساخت معماری می‏پذیریم، یکی از مهم‏ترین قطب‏های تحلیل‏گر و منتقد شرایط و نیز خصوصیات معماری امروز ایران، همین جامعه متخصص است. این بخش با مراجعه به منابع مکتوب نقد و نیز انجام مصاحبه‏ها و ارائه پرسش‏نامه‏ها به متخصصین صورت می‏گیرد. ج- بررسی و نقد درونی ضوابط و مقررات ساختمانی: امروزه با نگاهی ابتدایی به پیکره ضوابط ساختمانی، به روشنی پیداست که ضوابط موجود در بسیاری از بخش‌ها و جنبه‏ها یا به ‏کلی سکوت کرده‏اند یا بسیار محدود می‏باشند. تشتط و پراکندگی و بی‏نظمی را که در ساختمان‏های امروزی شاهد آنیم را می‏توان گواهی به این مدعی دانست. این در حالی است که امروزه در سایر نقاط جهان، کدها و استاندار‏های ساختمانی بسیار دقیق و خاصی جهت هر کاربری و در شرایط خاص آن کشور یا منطقه وجود دارد. در این بخش ابتدا به شناخت مواردی که بدنه اصلی ضوابط موجود ساختمان‏ها از آنها تهی است، پرداخته می‏شود که مشتمل بر دو بخش است: بررسی اهم موارد نقصان در ضوابط ساختمانی موجود بررسی اهم موارد کمبود در ضوابط ساختمانی موجود در مرحله بعد به شناخت و بررسی مجموعه عواملی که در شکل‏گیری ساختار و ضوابط و مقررات و نیز ماهیت ضوابط و مقرراتی که نیاز به آنها احساس می‏شود و در مرحله قبل تحلیل شده‏اند، پرداخته شده است. به ‏طور خلاصه می‏توان به نقش عواملی چون تنوع اقلیم، فرهنگ ایرانی، تاریخ و… اشاره کرد.