کتاب معماری و شهرسازی شیراز در دوره ی پهلوی

معماری و شهرسازی شیراز در دوره ی پهلوی (۱۳۵۷-۱۳۰۰ خورشیدی) نوشته ی طاهره (سها) نصر، تهران، روزنه کار، ۱۳۸۳
شیراز به عنوان یک کلانشهر دارای هویتی تاریخی و شناخته شده است و حیطه ی قابل توجهی برای پژوهش و بررسی بویژه در زمینه ی معماری و شهرسازی به شمار می آید. ساختار کنونی شهر شیراز حاصل فرآیندی تاریخی و پویا از استقرار جمعیت بر بستر طبیعی شهر و تأثیرات متقابل آنهاست، یعنی مضمون آن در هر دوره با توجه به ساختار فضایی طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی – فرهنگی شهر تفاوت می کند و این تغییر مضمون سرعتی افزاینده دارد. تا سال ۱۳۰۰ هجری شمسی محدوده شهر شیراز عمدتاً منحصر به حصار قدیمی و بافت تاریخی بود. از این دوران به بعد توسعه شهر در خارج ازحصار قدیمی و عمدتاً به سمت غرب آغاز گردید. در این دوره محدوده کالبدی شهر چیزی نزدیک به ۱۰۰۰ هکتار بود و محدوده توسعه یافته شهر از سال ۱۳۰۰ به بعد کاملاً به صورت شطرنجی رشد یافته بود. در دوره ی پهلوی اول مهمترین تحولات از دیدگاه فضایی در ساختار شهر صورت گرفت.
معماری عهد پهلوی اول با نگرش خاصی خصوصا احیاء حس ملی گرایی و سرعت بخشیدن به ساخت و ساز شهری با وجود کمبود نیروی انسانی متخصص و نیز بضاعت کم و وضعیت اقتصادی نا مناسب در فاصله ی دو جنگ جهانی خانمانسوز که هر دو تأثیر منفی خود را بر ایران تحمیل کرده بودند، آغاز گردید. این دوران از سویی هنوز در پیوند فرهنگی و هنری با دوران عظیم گذشته عاجز بود و از سوی دیگر معماری اروپا و سایر مظاهر تمدن غرب را مد نظر قرار داده بود. تأثیرات متقبل فرهنگ و هنر شرق و غرب در یکدیگر را می توان در تمام سطوح جامعه دید و حس کرد. اما این پرسش همیشه وجود دارد که چرا مهندسین و معماران اروپایی خصوصا شرکتهای بزرگ برخلاف شبه قاره هند و شمال آفریقا وکشورهای غرب ایران از هجوم به سرزمین ایران و سرمایه گذاری در این مرز و بوم خودداری کرده و تمام توجه خود را به مناطق یاد شده معطوف داشتند. به همین دلیل طراحی و ساخت و ساز در کشورهای هند و شمال آفریقا چون مصر که به صورت کاملا رسمی مستعمره یک کشور اروپایی بودند به عهده طراحان و معماران زمان خود سپرده شد که بتوانند با بهره گیری از خصوصیات ارزشمند معماری بومی و فرهنگ کشور میزبان به موفقیت رسیده و نقش مؤثری ایفا کنند.
دولت پهلوی با تأکید بر انقطاع تاریخی و تجدد طلبی ظاهری و شکلی، بی نیاز به تولید جامعه و تنها با درآمد فراوان نفت، جامعه ی ایران را با تقلید از تمدن غرب با تحول عظیم فرهنگی و اجتماعی مواجه ساخت تا جاییکه در فاصله سالهای ۱۳۲۰-۱۳۰۰ شمسی، تهران به شهری صنعتی و جدید مبدل شد. برنامه های مدرن سازی دولت پهلوی اول و دوم به تدریج از هویت معماری سنتی ایران کاست و به علت عدم پیوند با اصل معماری ایرانی، پایه های بی هویتی معماری از همین زمان در ایران گذاشته شد و توجه به معیارهای مدرنیسم، امنیت، محرمیت، همگونگی، تنوع بکارگیری مصالح بومی، فرهنگ گرایی ساکنین، هویت و ابنیه واجد ارزش معماری، فرهنگی و تاریخی بافت قدیم ایران را نادیده گرفت.
در این دوران هر آنچه در معماری ایران اتفاق افتاده بدست ایرانی و عده ی قلیلی از معماران مهندس غیر ایرانی همچون اندره گدار و مارکف روسی و مهندسین آلمانی برای ساخت راه آهن و سایر بناهای مورد لزوم آن زمان و نیز عده ای از تحصیل کرده های اروپا صورت گرفته است. بوجود آمدن حکومت جدید با نگرش تجدد خواهی و نوسازی شهرها و شریانهای اصلی حمل و نقل با همان نگرشکلی به احیاء معماری قرون بسیار دور و استفاده از قوانین مدنی اروپایی و دستاوردهای آنها سبب شد که حکومت وقت تحولات و فعالیتهای جدیدی ایجاد نماید. این در حالی است که بخش خصوصی تحرک قابل ملاحظه ای از خود نشان نداد و تحول بنیادی ظهور نکرد و از فرصتها استفاده ی کامل به عمل نیامد. حاصل فعالیتهای ذکر شده خصوصا در تهران با مقیاس پایتخت ایران به دست معماران و مهندسین صاحب نام آن سالیان که اغلب ایرانی بودند انجام گرفت.
شیراز هم از این قاعده مستثنی نبود. از اواسط دوره ی قاجار با سفرهای شاهان ایران به اروپا، شهر شیراز همچون سایر کلانشهرهای ایران از تفکرات غرب تأثیر پذیرفت و دگرگونیهای بسیاری در مسائل توسعه گرایانه و جلوه های زیباشناسانه و نمادهای اجتماعی آن پدیدار گردید. به دنبال انقلاب مشروطه، دخالت کشورهای خارجی در جهت ایجاد حکومتهای وابسته تشدید و پس از آن با به قدرت رسیدن رضاخان، قدرتهای محلی در هم کوبیده شد و تحول نوین بر جامعه حاکم گردید. در زمینه ی معماری نیز تجددگرایی و الگوبرداری از عملکرد و فرمها و سبکهای معماری غربی بدون توجه به جایگاه فلسفی و تاریخی آنها، مدرنیته ای ناقص بوجود آورد که به بی هویتی و هرج و مرج در شهر شیراز منجر گردید. دسترسی به تکنولوژی و مصالح جدید ساختمانی، ماهیت و هویت احداث بناها را تحت تأثیر قرار داد. برنامه های مدرن سازی دوره ی پهلوی به تدریج از هویت معماری سنتی شیراز کاست و فرهنگ گرایی ساکنین، هویت و ابنیه واجد ارزش معماری و فرهنگی و تاریخی بافت قدیم شهر را نادیده گرفت. ساختمانهای اداری، فرهنگی، بازرگانی و تجاری به شیوه ی جدید ساخته و پرداخته شد. ساختمانهای بانک ملی، دبیرستان شاهپور، دبیرستان باقریه، آرامگاه حافظ، بنای چند کارخانه و سیلو در شیراز و احداث خیابانهای کریم خان زند، لطفعلی خان زند، داریوش، سعدی، شاهپور، پهلوی و چند خیابان دیگر بعد از تخریب بج و باروی شهر قدیم و پرکرده خندق اطراف آن توسعه ی اولیه شهر شیراز را موجب شد که شهرنشینی را در بافت جدید که بخش میانی بافت قدیم و بافتهای جدید شهر شیراز را تشکیل می دهد، به دنبال داشت.
کتاب معماری و شهرسازی شیراز در سالهای ۱۳۵۷-۱۳۰۰ گام نخست در زمینه ی پژوهش و بررسی در شهرسازی شیراز است. کتاب همچنین در بر دارنده ی تصاویر و نقشه های هوایی متنوعی از شهر شیراز در دوره پهلوی ها به همراه شرحی کوتاه، است. این کتاب در ۹ بخش به رشته ی تحریر در آمده که بدین ترتیب هستند:
مقدمه: نگاهی به معماری معاصر ایران – دوره ی پهلوی
شهرسازی و معماری پهلوی در شیراز
۱-    استخوان بندی شهر شیراز در طول دوره های تاریخی
۲-    خیابان کشی در شیراز
۳-    اولین ساخت و سازها در شیراز
۴-    صنایع ماشینی و تأسیسات در شیراز
۵-    معماری بناهای یادبود در شیراز
۶-    معماریی اماکن مذهبی در شیراز
۷-    باستان شناسی و مرمت در فارس و شیراز
۷-۱- باستان شناسی در فارس
۷-۲- مرمت در شیراز
۸-    معماری مسکونی شیراز در دوره ی پهلوی
۹-    باغات شیراز در دوره ی پهلوی
نتیجه
بعضی از سردرهای ساختمانهای دوره ی پهلوی در شیراز

برای دانلود کلیک نمائید نکته بسیار مهم در مورد دانلود فایل: اگر لینک دانلود بالا با dl شروع شد، لطفا برای دانلود فایل به جای http از https استفاده نمائید.
برچسبها
مطالب مرتبط

دیدگاهی بنویسید.

بهتر است دیدگاه شما در ارتباط با همین مطلب باشد.

  1. Azadeh Arjomand :
    ۲۷ فروردین ۹۵

    با سلام، من برای دانلود کتاب” معماری و شهرسازی پهلوی در شیراز” مشکل دارم، میشه کمکم کنید؟ لینکش کار نمیکند

0