شهرسازی در ایران – قبل از انقلاب اسلامی

۱- ۲-۱- زمینه تاریخی:

Ø جنگ جهانی اول اوضاع داخلی ایران را بهم ریخت.

Ø تولید و درآمد نفت به عامل کلیدی تحولات اقتصادی و سیاسی تبدیل شد. دلایل این روند:

۱) لزوم حفظ ایران به عنوان منطقه ای حیاتی برای شرکت های چند ملیتی نفتی و حکومتهای غربی

۲) لزوم استقرار نوعی حکومت مرکزی مقتدر و مستبد برای ایجاد امنیت برای فعالیت این شرکتها و صنعتی و مدرن شدن کشور

۳) وابسته شدن تقاضای داخلی، تراز پرداختهای خارجی و سطح مخارج دولتی به قیمت و حجم صادرات نفت

۴) پیدایش منبعی نامشهود

مجموعه این تحولات منجر به : استبداد سیاسی و (شبه) مدرنیسم اجتماعی شد.

دلایل چیرگی شبه مدرنیسم دولتی و غیر دولتی بر ایران:

۱) نفی همه سنتها و ارزشها که سرچشمه حقارتهای ملی محسوب می شدند

۲) اشتیاق سطحی گروه های کوچک اما رو به گسترش از جامعه شهری

آغاز حاکمیت پهلوی همراه با نوسازی،‌تمرکز ارتش، بوروکراسی و فعالیتهای مکمل این سیاست بود.

شرایط سیستم شهر در این دوره:

۱) از نظر درآمد، کاملا وابسته به درآمدها نفتی

۲) از نظر اختیار و اقتدار مدیریت، به صورت بخش رسمی از دولت مرکزی

۳) از نظر الگوهای فکری، تقلید روشهای اروپایی

Ø طی ۱۳۳۰-۱۳۲۰ در کشور ۲۰ کابینه تغییر کرد.

Ø اولین برنامه توسعه اقتصادی(۱۳۲۸) که مبدأ برنامه ریزی ملی کشور بود از قاعده مستثنی نبود.

از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ تا انقلاب سفید شاه ۴۱:

Ø دوره تثبیت و توسعه اقتدار دولت مرکزی،‌افزایش درآمدهای نفت و در فاصله ۳۹-۳۶ سیاست ” درهای باز“ اجرا گردید.

Ø مراحل رسیدن به مرحله بلوغ صنعتی در جوامع با تولید سنتی،‌بر اساس نظریات اقتصادی رستو:

مراحل ۱، ۲و۴: در ایران انجام شد. مرحله ۳: انجام نشد(واردات و موج مصرف کالاهای جدید).

توزیع درآمد نفت منطقی انجام نشد:

Ø به نفع طبقه متوسط شهری

Ø به ضرر روستاییان

در نتیجه:

Ø مهاجرت روستاییان به شهر و رشد زیاد جمعیت و کالبد شهری

Ø تفکیک طبقات اجتماعی در شهر(واگذاری زمین به افسران ارتش)

تقاضا برای انتقال از بافت سنتی به جدید زیاد شد،‌بازسازی محلات شهر به فراموشی رفت و به دست بساز و بفروشها افتاد،‌تفکیک اجتماعی و طبقاتی به تفکیک کالبد شهر بر اساس درآمد شکل گرفت.

تأسیس وزارت آبادانی و مسکن به عنوان ضرورتی اجتماعی و سیاسی در ۴۲ نقطه آغازین برنامه ریزی شهری در ایران شد.

فرستنده : خانم مهندس مهناز اکبری