الگوی استقرار زمام داران و کارگزاران عرب در ایران و تأثیر آن بر شهرسازی و جامعه شهری

الگوی استقرار زمام داران و کارگزاران عرب در ایران و تأثیر آن بر شهرسازی و جامعه شهری

چکیده:بازخوانی چگونگی انتقال یا استمرار زندگی اجتماعی از دوره ی باستان به دوره ی اسلامی، از جمله موضوعات بسیار مهم و کلیدی تاریخ ایران است. در فرایند این انتقال و استمرار، که در بستری از مناسبات دو جانبه، به شکل تعامل یا تقابل میان ایرانیان و اعراب مسلمان، انجام گرفت، شهر و جامعه ی شهری، نقش و اهمیت قابل توجهی داشته است، زیرا؛ شهر ایرانی، کانون قدرت سیاسی، محل استقرار نهادهای تصمیم ساز و جایگاه کارگزاران قدرت سیاسی، نظامی و اداری به شمار می رفت. در این پژوهش، دادههای مربوط به شکل استقرار کارگزاران عرب در قلمروی ایرانشهر، از منابع اصلی تاریخی و جغرافیایی استخراج، مطالعه، بررسی، تحلیل و تفسیر گردیده و نشان داده شده است؛ چگونگی استقرار نمایندگان قدرت سیاسی عرب در ایران، زمینه ساز شکل گیری سکونت گاه های شهری جدید، توسعه ی برخی از شهرهای قدیمی و افول و زوال برخی دیگر در قلمرو ایرانشهرگردید. این امر، هم چنین بر گسترش و ترکیب جامعه ی شهری و مناسبات شهرنشینان ایرانی و عرب در دوران پس از فتح ایران موثر واقع شد.
واژه های کلیدی: اعراب مسلمان، جامعه ی شهری ایران ، شهرسازی،شهرنشینی،مهاجرت

مقدمه
میان شهر و قدرت سیاسی، به مثابه ی دو پدیده ی اجتماعی متلازم، از قدیم الایام پیوندی استوار و رابطه ای تنگاتنگ وجود داشته است؛ به گونه ای که ظهور نخستین شکل های شهر با بروز نخستین شکل های حکومت، هم زمان بوده است. پدیده ی شهر  دولت که برای اولین بار در منطقه ی بین النهرین شکل گرفت، هم بر نخستین شکل شهر و هم بر نخستین شکل حکومت، دلالت داشت. در این مفهوم، شهر، مرکز قدرت سیاسی به حساب می آمد که در درون آن، افراد یا گروه هایی با خروج از حوزه ی تولید مستقیم اقتصادی، کارکرد ویژه ای را در قالب مدیریت قدرت سیاسی در جامعه، برای خویش تعریف می کردند.
در حوزه ی فرهنگی و تمدنی ایران باستان که شهر و شهرنشینی پیشینه ای بس طولانی دارد، نزدیکی و پیوند شهر و قدرت سیاسی کاملاً مشهود بود. شهر ایرانی در عصر باستان، بیش از هر چیزی، شهری سیاسی  اداری و مرکز قدرت بوده است. ازاین رو، در تبارشناسی واژه ی شهر، به به « خشی » می رسیم، که از ریشه ی « خشتر » و « شتر » صورت های قدیمی آن یعنی واژه های معنای شاهی کردن، گرفته شده است. در واقع، نهاد قدرت سیاسی نه تنها موجد شهر، که موجب و ضامن بقا و استمرار زیست گاه های شهری نیز بود و شهرها، پایگاه و کانونی برای مدیریت و ساماندهی مناسبات سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه ی تحت نفوذ خویش به شمار می رفتند. البته این، به آن معنا نیست که عامل سیاسی، موجد و منشأ تمام شهرهای ایران در دوره ی باستان بوده است، بلکه شهرهایی نیز وجود داشته اند که عوامل و ملاحظات دینی و یا اقتصادی موجب شکل گیری آن ها شده بود، اما به سرعت تحت نظارت و کنترل قدرت سیاسی درآمده و به مثابه ی پایگاهی برای تحکیم قدرت، مورد استفاده قرار گرفتند. به واسطه ی چنین پیوندی است که همواره، میان اقتدار سیاسی حکومت های شاهی ایران باستان، با رونق و شکوفایی شهرها و رشد شهرنشینی، ارتباط مستقیمی برقرار بوده است. براین اساس، موضوع مقاله ی حاضر، بررسی تأثیرات قدرت سیاسی اعراب مسلمان در ظهور و افول سکونت گاه های شهری در قلمرو ایرانشهر در سه سده ی نخست هجری است. مطالعه ی این تأثیرات در ارتباط با نحوه ی استقرار حاکمان، کارگزاران اداری و سایر نمایندگان قدرت سیاسی مسلط در سرزمین های ایرانی صورت می گیرد.

دانلود متن کامل مقاله

برای دانلود کلیک نمائید نکته بسیار مهم در مورد دانلود فایل: اگر لینک دانلود بالا با dl شروع شد، لطفا برای دانلود فایل به جای http از https استفاده نمائید.
برچسبها
مطالب مرتبط

دیدگاهی بنویسید.

بهتر است دیدگاه شما در ارتباط با همین مطلب باشد.

0