مقاله بررسی تغییرات کاربری زمین در منطقه یک شهرداری تهران

بررسی تغییرات کاربری زمین در منطقه یک شهرداری تهران

 (1388-1370)

دکتر محمد سلیمانی

استادیار گروه جغرافیای دانشگاه تربیت معلم تهران

دکتر سید موسی پور موسوی

استادیار گروه جغرافیای دانشگاه امام حسین (ع)

شبنم قلمی

دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

توسعه فیزیکی شهر فرایندی پویا و مداوم است که اگر سریع و بی برنامه باشد ، علاوه بر این که ترکیب فیزیکی مناسبی از فضاهای شهری به وجود نخواهد آمد و تغییرات کاربری اراضی شهری در جهت صحیح هدایت نخواهد شد ، مشکلات عدیده ای را در زمینه دسترسی به خدمات مختلف شهری ، دامنگیر شهروندان خواهد نمود و همچنین استفاده غیر اصولی از اراضی شهری اثرات مخربی را در محیط زیست نیز پدید خواهد آورد .

در این میان ، شهر تهران به علت موقعیت جغرافیایی ویژه ، تفاوتهایی با شهرهای دیگر نشان می دهد و تغییرات کاربری زمین آن اهمیت بیشتری دارد . نارسایی قوانین و مقررات به همراه عدم انطباق و هماهنگی زیرساخت های طبیعی منطقه با توسعه شهری تهران ، الگوهای رشد و توسعه آن را مخدوش و بی عدالتی فضایی در مناطق شمالی- جنوبی و غربی- شرقی را تشدید نموده است .

منطقه یک شهرداری تهران ، به دلایل شرایط اکولوژیکی و موقعیت مناسب، بویژه از ‌نظر سکونت اقشار با درآمد بالای جامعه نسبت به سایر مناطق شهر، جمعیت قابل ملاحظه‌ای را در خود جای داده و تغییرات کاربری زمین این منطقه به نسبت بیشتر از سایر مناطق بوده است . به همین دلیل در این پژوهش هدف اصلی بر آن قرار گرفته است تا ضمن شناسایی الگوی کلان کاربری زمین منطقه یک شهرداری ، به بررسی تغییرات کاربری ها پرداخته و از آنجا که بررسی صحیح تغییرات کاربری اراضی ، مستلزم شناسایی عوامل موثر بر این تغییرات است ؛ تاثیر عامل اقتصادی مرتبط با افزایش قیمت زمین و ساختمان بر تغییرات کاربری زمین منطقه یک، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد . این تحقیق در چارچوب روش تحلیلی- موردی انجام  شده و در آن ازسنت های روش تحقیق کمی استفاده شده است . محدوده مورد بررسی ، منطقه یک شهرداری تهران و زمینه اصلی مطالعه"تغییرات کاربری زمین" بوده است . با توجه به ماهیت موضوع و گستره ی محدوده مطالعاتی ، داده ها و اطلاعات لازم ، از طرح های فرادست ، مرکز آمار و نقشه ها و اطلاعات موجود در معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران و شهرداری منطقه یک  ، تهیه شد و تجزیه و تحلیل داده ها در چارچوب دیدگاه سیستمی صورت گرفته است . 

برای شناسایی روند تغییرات و الگوی کلان  کاربری اراضی منطقه یک ؛ مساحت ، سرانه و درصد سهم هر یک از کاربری ها  از مساحت منطقه ، در سالهای ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۸ بررسی و مقایسه گردید که در نتیجه گرایش به ساخت و ساز و کاهش سرانه های کاربری های خدماتی و کاربری فضای سبز در منطقه مورد مطالعه وجود دارد . تاثیر عامل اقتصادی مرتبط با افزایش قیمت زمین و ساختمان بر تغییرات کاربری اراضی منطقه مورد مطالعه نیز بررسی شد که در نتیجه این عامل تأثیر مستقیم بر این تغییرات و شکل گیری نظام کنونی کاربری زمین منطقه مورد مطالعه دارد.

   واژگان کلیدی : ۱) شهرداری تهران  2) کاربری زمین ۳) منطقه شهری ۴) اقتصاد شهری

مقدمه

درچند دهه ی اخیر شاهد رشد سریع شهرهای متوسط و تبدیل آنها به شهرهای بزرگ  بوده ایم . رشد شهری دارای خصلتی مهارنشدنی می باشد و به همین جهت نیازمند کنترل و هدایت است . از همین رو سیاست گذاری رشد شهری ، مسئولیتی بسیارمهم و خطیر است ، چرا که از یک سو باید به برطرف کردن نابسامانیها بپردازد و از سوی دیگر با هدایت سازمان یافته و منطقی روند ساخت و سازها از پیدایش ناهنجاریها به ویژه در ابعاد اجتماعی و کالبدی جلوگیری نماید .

رشد سریع شهری در کشورهای رو به توسعه، مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی فراوانی را پدید آورده است، از قبیل افزایش فقر در شهرها، مشکلات مسکن و نارسایی خدمات شهری، ایجاد زاغه ها و مساکن غیرقانونی، بزهکاری اجتماعی، آلودگی هوا و کاهش فضای سبز شهری) پوراحمد،سراسکانرود، ستوده،۱۳۸۸: ۲۹).

درواقع ، می توان گفت توسعه فیزیکی شهر فرایندی پویا و مداوم است که اگر سریع و بی برنامه باشد ، علاوه بر این که ترکیب فیزیکی مناسبی از فضاهای شهری به وجود نخواهد آمد ، بلکه مشکلات عدیده ای را دامنگیر شهروندان خواهد نمود . تغییرکاربری زمین هم می تواند نتیجه هدایت رشد و توسعه و هم عدم هدایت رشد و توسعه باشد . تعیین مطلوب کاربری زمین شهری موجب کارآمدی و اثربخشی کالبدی- فضایی شده و یکی از راه های حفاظت و جلوگیری ازاتلاف منابع پایدار شهر است . این فرایند همچنین به کاهش ناهنجاریهای محیطی و آلودگی های هوا ، صدا، آب و خاک کمک خواهد بود و با کاهش فشار ترافیکی به تقلیل نابسامانیهای اجتماعی می انجامد و به عنوان عاملی تاثیرگذار بر سلامت انسانها معرفی شود: Wagrowski, D. M., and R. A. Hites) ۱۹۹۷: (۲۸۲ .

رشد سریع جمعیت شهری و روند رو به گسترش استفاده از زمین از یک طرف و مکان گزینی نامتعادل کاربریهای شهری و تغییرات غیر اصولی آنها ازطرف دیگر، نیاز روزافزون به برنامه ریزی شهری و مدیریت کارآمد درسطوح مختلف شهری را ضروری کرده و مسلما اهمیت این مسئله درکلانشهرهایی چون تهران بیشتر خواهد بود .

در این میان ، شهر تهران به علت موقعیت جغرافیایی ویژه ، تفاوتهایی با شهرهای دیگر نشان می دهد و تغییرات کاربری زمین آن اهمیت بیشتری دارد . نارسایی قوانین و مقررات به همراه عدم انطباق و هماهنگی زیرساخت های طبیعی منطقه با توسعه شهری تهران ، الگوهای رشد و توسعه آن را مخدوش و بی عدالتی فضایی در مناطق شمالی- جنوبی و غربی- شرقی را تشدید نموده است .

منطقه یک شهرداری تهران،  به دلایل شرایط اکولوژیکی و موقعیت مناسب به ویژه از ‌نظر اقشار با درآمد بالای جامعه نسبت به سایر مناطق شهر، جمعیت قابل ملاحظه‌ای را در خود جای داده و  تغییرات کاربری زمین این منطقه حدوداً بیشتر از سایر مناطق بوده است . به گونه ای که جمعیت این منطقه از ۲۱۶۴۶۷ نفردر سال ۱۳۶۵ به ۲۴۹۶۷۶ نفر در سال ۱۳۷۵ و ۳۷۲۷۵۸ نفر در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته است (جدول شماره۱). ساختار باغشهری این منطقه و فاصله آن از کانون های خدماتی شهر تهران، شناخت دگرگونی های کاربری زمین را مهم و حساس کرده است. در این مقاله ، بر بررسی تغییرات کاربری اراضی منطقه یک ، به ویژه کاربری های خدماتی و فضای سبز، در فاصله زمانی ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۸متمرکز شده است. کاربری زمین نمونه ای مهم از تأثیرگذاری انسان بر محیط است . از این رو، به منظور برنامه ریزی و کنترل زمین و تحولات آن، لازم است عوامل تأثیرگذار بر آن را شناسایی و ارزشیابی نمود(Longley ،۲۰۰۰ :۴۷۳) . لذا این مقاله به تغییرات کاربری زمین و تاثیر عامل اقتصادی مرتبط با افزایش قیمت زمین و ساختمان در این منطقه می پردازد که به دو سوال زیر پاسخ خواهد داد :

۱- در روند تغییرات کاربری اراضی منطقه یک شهرداری تهران ، تغییرات کاربری های خدماتی و فضای سبز چگونه بوده است ؟

۲- کدام عوامل در شکل گیری نظام کنونی کاربری اراضی محدوده مورد مطالعه تاثیر بیشتری داشته اند ؟

ادامه مقاله را میتوانید دانلود کنید.

لینک دانلود مستقیم: بررسی تغییرات کاربری زمین در منطقه یک شهرداری تهران