معمای ریاضی گنبد شاه نعمت الله

استان کرمان از گذشته سرزمین عرفا بوده است مقبره یکی از این عارفان در باغ شهر تاریخی ماهان قرار گرفته است، بدون شک یکی از زیباترین و منحصر به فردترین بناهای استان کرمان بنای مقبره شاه نعمت الله است.

این بنا در کنار باغ شاهزاده ماهان، این شهر تاریخی را به یکی از قطبهای گردشگری استان کرمان و کشور تبدیل کرده است.

معماری بی نظیر این بنا و وجود صحنهای زیبا و ایوانهای متعدد زیبایی بی نظیری را به این مکان داده است. این بنا از گنبد، مناره، سه صحن، سالنهای بزرگ و اتاقهای متعدد تشکیل شده است که برخی از دربها و پنجره های این بنا با عاج فیل تزئین شده است.

نحوه معماری این بنا نیز بی نظیر است از جمله معماهای این بنا که بسیاری در راستای کشف راز آن اقدام کرده اند نحوه ساحت گنبد این بنا بوده است.

در حالیکه تمامی گنبدهای ساخته شده در معماری ایرانی زوج است اما گنبد شاه نعمت الله ولی منفرد و ۱۱ قسمتی است.

طی سالهای گذشته بسیاری از معماران در راستای کشف راز این بنا تلاش کرده اند اما درنهایت راز این معما توسط یک ریاضی دان از دانشگاه اترخت هلند کشف و چند روز قبل در یک مراسم رسمی عنوان شده است.

دانش بالای ریاضی معماران ایرانی

هسته اولیه این بنا گنبدی منفرد بود که در سال ۸۴۰ ه.ق. و به دستور احمدشاه دکنی ساخته شد و به‌تدریج گسترش یافت. این بنا ۳۲ هزار مترمربع مساحت دارد و از چندین صحن تشکیل شده‌است شامل صحن‌های اتابکی، وکیل الملکی، حسینیه، میرداماد و بیگلربیگی.

ورودی امروزی آن از سمت شرق است که به صحن اتابکی و از آنجا به صحن وکیل الملکی که به رواق‌های دوره قاجاریه و گنبدخانه و رواق شاه عباسی و صحن حسینیه دسترسی دارد منتهی می شود.

آخرین صحن این بنا بیگلربیگی است که به خانه متولی‌باشی ختم می‌شود. این مجموعه طی شش قرن بنا شده و تداوم معماری ایران را در شش قرن گذشته و به صورت زیبایی به تماشا گذارده‌است اما بیشترین توسعه این مجموعه در دوران قاجاریه انجام شده‌است.

معماران این بنا استاد کمال الدین حسین و بانی آن بکتاش خان رواق و صحن میرداماد، استاد رضا و بانی آن عبدالحمید میرزا صحن حسینیه هستند. صحن وکیل الملکی و رواق‌ها به دستور وکیل‌الملک اول و دوم در سال‌های ۱۲۸۵ ه.ق. بنا شده ‌است. عناصر تزئینی مجموعه شامل کاشیکاری، مقرنس، گچبری و نقاشی است.

این معماران و بناها در معماری اسرار آمیز ماهان نقش قابل توجهی داشته اند و در نهایت رازهای بناهای ساخته شده در این شهر را به گور برده اند. در کنار راز گنبد منفرد شاه نعمت الله ولی باید به معماری عجیب باغ شاهزاده نیز اشاره کنیم.

بنایی که معمارش سردر ورودی آن را نیمه تمام گذاشته و فرار کرده است، گفته می شود وقتی خبر فوت حاکم ماهان به گوش معمار می رسد از دار بست پائین می آید و فرار می کند و هم اکنون سالهاست که بنای سردر این بنای زیبا نیز نیمه کار مانده است.

تزئین مقبره شاه نعمت الله با عاج فیل

محمد زکایی، فعال گردشگری در گفتگو با مهر اظهارداشت: بنای مقبره شاه نعمت الله از زیباترین بناهای استان کرمان است که دارای چندین صحن زیبا می باشد.

وی افزود: در این بنا از گج بریهای بی نظیر استفاده شده و نجاری نیز در این بنا نقش قابل توجهی دارد و در دربها، پنجره ها و مقبره از عاج فیل برای تزئین استفاده شده است همچنین نقاشیهای بی نظیری نیز در این بنا وجود دارد که قابل تامل هستند.

وی ادامه داد: این بنا طی قرنهای مختلف ساخته شده است و نخستین بنای این مقبره با دستور احمد شاه دکنی احداث شد و در دوره های دیگر از جمله صفوه و قاجاریه تکمیل شد اما گنبد این بنا که به صورت یازده قسمت و منفرد ساخته شده است در همان دوران احمد شاه بنا شده است.

وی گفت: بنا به قواعد برای ساخت یک گنبد دایره ای باید از قسمتهای زوج استفاده کرد اما در این بنا و در آن زمان از قسمتهای منفرد استفاده شده است.

وی از دربهای خاتم کاری شده، گچ بریها، کاشی های هفت رنگ و مشبک و منبت های بی نظیر در این بنا به عنوان عجایب آن نام برد.

زکایی گفت: معماران و ریاضی دانان طی سالها سعی داشتند راز این بناها را کشف کنند زیرا احداث بناهایی با این زیبایی و مرتفع در آن دوران کمی عجیب به نظر می رسد زیرا با امکانات کنونی نیز به سختی می توان چنین بناهایی را احداث کرد.

این پژوهشگر کرمانی گفت: اما راز گنبد شاه نعمت الله در نهایت پس از سالها توسط یک دانشمند هلندی کشف شده است و در آخرین مراسم روز ریاضی در دانشگاه اترخت هلند عنوان شده است. وی گفت: این کار توسط دکتر وینسنت کارلز انجام شده است.

توانایی معماران ایرانی در استفاده از علوم ریاضی بی نظیر است

اما دکتر وینسنت کارلز در این خصوص در مراسم روز ریاضی گفته است که این گنبد قدیمی ترین بخش این آرامگاه بوده که در سال ۸۴۰ هجری قمری در کرمان ساخته شده است و از نظر معماری یکی از شاهکارهای این دوران به شما می‌رود.

این دانشمند ریاضی دلیل مطالعه این گنبد آن هم از نظر محاسبات ریاضی را شگفتی‌های معماری در ساخت آن عنوان کرد و اظهارداشت: در بسیاری از گنبدها از اعداد زوج برای ساخت معماری استفاده شده است در حالیکه در این گنبد از عدد ۱۱ برای طراحی آن استفاده شده است. وی افزود: اینکه چگونه می‌توان در ساخت یک گنبد که از یک دایره به وجود می آید به عدد فرد رسید واقعا منحصر به فرد است.

این استاد ریاضی تصریح کرد: زمانیکه ۳۶۰ را بر ۱۱ تقسیم شود عددی حاصل می شود که برای ساخت این گنبد طرحی بی‌نظیر بوده و اینکه کاشی کاران ایرانی آن زمان از تمام محاسبان ریاضی این گنبد و چگونگی ساخت آن مطلع بودند عجیب است.

کارلز ادامه داد: بر اساس جستجوهای بنده در کتاب های اسلامی و حتی ایرانیان برای یافتن معنای عدد ۱۱ ، به حروف ابجد برخورد کردم، این عدد به معنای هو یا همان “الله” مسلمانان است.

محرم زاده، کارشناس میراث فرهنگی کرمان نیز در خصوص این بنای تاریخی به مهر گفت: آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرکرمان در شهرماهان واقع شده‌است.

وی با اشاره به اینکه شاه نعمت الله ولی از عارفان قرن هشتم و نهم هجری است خاطرنشان کرد: این عارف برجسته در سال ۸۳۲ و به قولی ۸۳۴ ه . ق. در شهر کرمان درگذشته و در ماهان در میان باغی مدفون شده است. وی تصریح کرد: هسته اولیه این آرامگاه گنبدی منفرد بود به دستور احمدشاه دکنی ساخته شد و به‌تدریج گسترش یافت.

محرم زاده گفت: این بنا هم اکنون سالانه شاهد بازدید هزاران گردشگر از مناطق مختلف کشور و جهان است. وی ادامه داد: این راز و رموزی که در معماری بناهای ماهان است ناشی از تخصص و تبحر معماران کهن این شهر است در باغ شاهزاده ماهان نیز یکی از زیباترین باغهای ایرانی بنا شده است.

وی افزود: سیستم آبرسانی این باغ هم بی نظیر است و بدون استفاده از انرژی فواره های دهها حوض این باغ کار می کنند و رمز این مسئله هم در شیب بندی باغ و استفاده از انرژی آب است.

حفط و مرمت بناهای تاریخی با توجه به جایگاه ارزشمند و دانشی که در ساخت آنها در صدها سال قبل به کار رفته است از ضروریات میراث فرهنگی استان کرمان است که امیدواریم این امر بیش از گذشته در دستور کار قرار گیرد.