آیا این مساجد را بشر ساخته؟

معماری زیبا و شگفت‌انگیز مساجد ایران در دنیا معروف است؛ بناهایی که ظرافت و زیبایی هر کدام از آن‌ها نشانگر قدرت و توانمندی هنرمندان ایران در قرن‌های گذشته بوده است.

قدمت زیبایی و شکوه کاشی‌کاری‌ها و طاق‌های معماری ایرانی به پیش از ظهور اسلام در این سرزمین برمی‌گردد؛ هنری که ایرانیان آن را در ساخت مساجد به کار گرفتند و در طول چند قرن زیباترین و شگفت‌انگیزترین عبادتگاه‌های مسلمانان را بنا کردند. تا آنجا که آرتور پوپ، مورخ آمریکایی آثار هنری ایران، معتقد است برتری هنر معماری ایران بر سایر هنرها در دوران قبل و بعد از اسلام دیده می‌شود.

مسجد شیخ لطف‌الله

مساجد باشکوهی که توسط هنرمندان ایرانی ساخته شد، از پیچیده‌ترین ساختارهای معماری در دنیا هستند که شکوه و زیبایی‌شان سال‌هاست نگاه‌های زیادی را به سمت خود جلب می‌کند. نگاهی به پنج مسجد معروف می‌تواند گویای توانمندی هنرمندان ایران باشد.

مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان

مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان که در ضلع شرقی میدان نقش جهان واقع است، از معروف‌ترین مساجد دنیا از نظر معماری به شمار می‌رود. این مسجد بین سال‌های ۱۶۰۲ تا ۱۶۱۹ و به دستور شاه عباس صفوی بنا شد. معمار این بنای ارزشمند استاد محمدرضا اصفهانی است. این مسجد به نام شیخ لطف‌الله جبل‌عاملی، عالم بزرگ عصر صفوی است که به دعوت شاه عباس از لبنان به ایران آمد و به تدریس فقه و اصول پرداخت.

مسجد شیخ لطف‌الله مجموعه‌ای از هنرهای متنوع تجسمی است. سبک معماری آن به شیوه اصفهانی بوده و در کاشی‌کاری‌های معرق داخل و بیرون گنبد از خط ثلث به قلم علیرضا تبریزی عباسی استفاده شده است. محراب این مسجد به دلیل کاشی‌کاری‌های معرق و مقرنس‌های ظریف آن از شاهکارهای بی‌نظیر معماری به شمار می‌رود.

پروفسور آرتور پوپ در کتاب بررسی هنر ایران درباره این مسجد نوشته‌ است:«به سختی می‌توان این اثر را محصول دست بشر دانست. کوچکترین نقطه ضعفی در این بنا دیده نمی‌شود، اندازه‌ها بسیار مناسب، نقشه طرح بسیار قوی و زیبا و به طور خلاصه توافقی است بین یک دنیا شور و هیجان و یک سکوت و آرامش باشکوه که نماینده ذوق سرشار زیباشناسی بوده و منبعی جز ایمان مذهبی و الهام آسمانی نمی‌تواند داشته باشد.»

مسجد گوهرشاد مشهد

مسجد گوهرشاد مشهد نیز از زیباترین مساجد ایران و حاصل هنر بی‌نظیر معماران این سرزمین است. این مسجد به دستور گوهرشاد بیگم، همسر شاهرخ تیموری، در کنار حرم امام رضا (ع) ساخته شد. این مسجد که به شیوه معماری تیموری است، به دست قوام‌الدین شیرازی بنا شده است. مسجد گوهرشاد شامل چهار ایوان است که در فواصل آن‌ها هفت شبستان قرار گرفته است.

این مسجد یکی از بناهایی است که گویای ویژگی‌های معماری اصیل و سنتی ایران است. از ویژگی‌های منحصر به فرد این مسجد استفاده از رنگ‌های شاد در آن است. رنگ‌های آبی کبالتی و فیروزه ای، سفید، سبز روشن، زرد، زعفرانی، ارغوانی و سیاه براق با انعکاس در بنا و تلفیق با سایه‌های مختلف جلوه خاصی را به مسجد داده است که بر زیبایی آن می‌افزاید.

مسجد امام اصفهان

مسجد امام اصفهان (جامع عباسی) از دیگر شاهکارهای معماری ایران در عصر صفوی است. این مسجد به دستور شاه عباس اول در مکان آتشکده‌ای که پیش از ورود اسلام به ایران وجود داشت، در ضلع جنوبی میدان نقش جهان بنا شد. معمار این مسجد استاد علی‌اکبر اصفهانی بود و در کتیبه‌نگاری‌های آن از هنر خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمدرضا امامی و محمد صالح امامی بهره گرفته شده است.

این مسجد به سبک معماری اصفانی ساخته شده است. تزئینات بی‌شمار این بنا، معماری آن را در بین سایر بناهای ساخته شده در ایران منحصر به فرد کرده است. کاشی‌کاری معرق این بنا با فیروزه کاشی و مقرنس‌های درون سردر جز زیباترین هنر کاشی‌کاری‌های عهد صفوی به شمار می‌رود. استفاده از کاشی‌های هفت‌رنگ در شبستان‌ها، سنگ‌های مرمر یکپارچه و سنگاب‌های نفیس به زیبایی آن افزوده است. دو مناره ۴۸ متری این مسجد نیز با کاشی تزیین شده‌اند.

یکی دیگر از ویژگی‌های این مسجد، انعکاس صوت در مرکز گنبد جنوبی آن است که توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند. این ویژگی منحصر به فرد که از پیچیدگی‌های معماری هنرمندان ایرانی است، باعث می‌شود اگر کسی در درون مسجد با صدای بسیار ملایم و آهسته مشغول صبحت باشد، تمام کسانی که در آنجا حضور دارند، صدایش را به وضوح بشنوند.

مسجد نصیرالملک شیراز

مسجد نصیرالملک شیراز که در نزدیکی حرم شاهچراغ قرار گرفته، از شاهکارهای معماری ایران در دوره قاجار است. کار ساخت این مسجد که به دستور حسنعلی نصیرالملک، از بزرگان عصر قاجار بنا شد، ۱۲ سال طول کشید و معمار آن محمدحسن معمار بود. ستون‌ها مارپیچ شبستان‌های این مسجد در دو ردیف شش تایی قرار گرفته‌اند. مهم‌ترین دلیل زیبایی این مسجد تزیین هفت درگاه شبستان غربی آن با شیشه‌های رنگی از جمله رنگ‌های بنفش و صورتی است که جلوه خاصی را به مسجد می‌دهد. دیوارهای مسجد نیز با کاشی‌های فیروزه‌ای تزیین شده‌اند.

طاق مروارید مسجد نصیرالملک که در شمال آن قرار گرفته، مملو از کاشی‌کاری‌های رنگارنگ است و با خوشنویسی آیات قرآنی مزین شده است. در سقف شبستان‌ها نیز المان‌های معماری سنتی ایران از جمله گل و بته و خطوط ثلث به کار رفته است.

مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد، یکی از شاهکارهای معماری ایران در دل کویر است. این مسجد از بناهای مربوط به دوره تیموریان است که برای ساخت آن از کاهگل و گچ استفاده کرده‌اند. در دل این مسجد از تزییناتی چون کاشی‌کاری، خط ثلث و کوفی، نقوش اسلیمی و گچ‌کاری بهره گرفته شده است. این بنا در طول یک قرن بارها مورد بازسازی و تکمیل قرار گرفت. بنای اصلی مسجد کنونی از آثار سیدرکن‌الدین محمد قاضی است. برای روشنایی مسجد از انعکاس نور بر گچ سفید گنبد و دیواره‌ها استفاده شده که از ویژگی‌های خاص آن به شمار می‌رود.

یکی از شگفتی‌های معماری این بنا مناره‌های آن است. این مناره‌ها که بلندترین مناره‌های ساخته شده برای یک مسجد در ایران هستند، از یادگارهای ارزشمند معماری قرن‌های گذشته است. مناره‌های بلند این مسجد هر چه به سمت بالا می‌روند باریک‌تر می‌شوند. کاشی‌کاری‌های مناره‌ها با وجود باریکی و بلندی مناره‌ها به حدی با ظرافت و دقت انجام شده که چشم هر گردشگری را خیره می‌کند. مسجد دارای شش در ورودی بوده و سبک معماری آن به شیوه آذری است.