بازآرایی میدان­های شهری

برای شهر

بازآرایی میدان­هایشهری

The Rebounding of the Civic Squares 1

به­رغم وجود خاطره نوستالژیک فضاهای مردمی شهرها و روستا­های قدیمی، اغلب شهرهای امروزی فاقد فضاهایی همچون میدان شهری هستند. البته نگاهی به تاریخ شهرها این نکته را بر ما آشکار می­کند که برخی شهرهای تاریخی سابقه میدان­های شهری دارند، اما بی­توجهی به این میراث عظیم طی دهه­های گذشته، موجب از بین رفتن این فضاهای پررونق و سرزنده شهری شده است. چرا که آنها لزوما مکان­هایی با مراجعه­کنندگان خاص نبوده؛ بلکه محلی برای برخورد و رویارویی­ روابط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهروندان بودند. عدم حفاظت صحیح، برچیدن فعالیت­های عمومی از میدان­ها و تسلط کامل اتومبیل­ بر فضای این میدان­ها، سبب رکود و از بین رفتن نقش اصلی این فضاهای شهری در ایجاد شور و نشاط اجتماعی و رونق اقتصادی شهرها شده بود.
خوشبختانه، در تحولات و گرایش­های اخیر شهرسازی، نشانه­های زیادی از توجه به فضاهای شهری و احیا میدان­های شهری به چشم می­خورد. چرا که مسئولان شهری، برنامه­ریزان، طراحان شهری و همچنین خود شهروندان به این نتیجه رسیده­اند که بازآرایی فضاهای عمومی و میدان­های شهری، علاوه بر منافع اقتصادی، در سرزندگی و رونق فعالیت­های عمومی و نیز افزایش شور و نشاط شهروندان موثر خواهد بود.

نگاهی به چند میدان شهری

میدانPioneer Courthouse، پورتلند، ایالت اورگان
­این میدان به عنوان پیشگام میادین شهری در امریکا شناخته می­­شود و همه ساله صحنه بیش از ۳۰۰ مورد رویداد مردمی است. این میدان با قابلیت دسترسی آسان از طریق قطارشهری و تراموا، محل گذران و زندگی روزانه هزاران نفر از اهالی پورتلند است.

میدان وحدت(Union Square)، سانفرانسیسکو
میدان وحدت که در مرکز شهر سانفرانسیسکو واقع است و به مرور زمان و در اثر بی­توجهی، فراموش شده و به فضایی راکد تبدیل شده بود، با طراحی مجدد و بازآرایی فضایی که در سال ۱۹۹۷ انجام گرفت، شکوه و رونق تازه­ای یافته است. این میدان قبلا از فضاهای مجاور خود جدا بود ولی اکنون با قرار دادن پله­هایی در اطراف میدان، ضمن برقراری ارتباط با فضاهای مجاور، سرزندگی خاصی نیز یافته است.

این میدان به­دلیل موقعیت و ویژگی­های منحصربفرد خود، به­عنوان یکی از مراکز فعال سان­فرانسیسکو؛ هتل­ها، فروشگاه­های بزرگ و تئاترهای اطراف را نیز تحت­الشعاع خود قرار داده است. نحوه مدیریت و برنامه­ریزی برای میدان؛ همانند برگزاری رویدادهای مردمی از جمله عوامل موثر در موفقیت این میدان به­شمار می­رود.
بازآرایی میدان­هایشهری ۲

TheReboundingof the CivicSquares 2

سیما هاشمی­نیا

میدان عمومی کلولند (Cleveland)، ایالت اوهایو
این میدان در مرکز شهر و در محل تقاطع شش خیابان واقع شده است. در زمان طراحی پروژه اعضای کمیسیون طراحی شهر و موسسه غیرانتفاعی پروژ­ه­های پارک یک گردهم­آیی با حضور ۱۷۵ نفر نماینده گروه­های مختلف مردمی تشکیل دادند تا با نظرخواهی از آنان، این پروژه اجرا شود. این میدان علاوه بر تقویت سیمای شهری منطقه­، به­طور چشمگیری موجب افزایش میزان رغبت مردم برای حضور و زندگانی در خانه­های مسکونی مجاور میدان و منطقه شده است.

میدان تالار شهر وین
این میدان در واقع تصویری است از آنچه که یک میدان شهری بایستی باشد؛ یک مکان اجتماعی مرکزی برای تمام شهر که انباشته از فعالیت­های شبانه­روزی برای مردم است. مسئولان شهری با اتخاذ تمهیداتی چون؛ برنامه­های ایام کریسمس، پیش­بینی یک پیست اسکیت یخی برای ماه­های ژانویه تا مارس و برگزاری جشنواره تابستانی موسیقی کلاسیک در فضای میدان، سبب حضور همواره مردم و گردشگران در میدان و سرزندگی آن می­شوند. سرو غذاهای محلی و وجود یک بازار سنتی از دیگر عوامل جذاب موجود در این میدان هستند.

میدانdel Duomo، میلان
این میدان شاید تنها میدان شهر میلان باشد که تصویر آن در ذهن گردشگران این شهر باقی می­ماند. این میدان سرزنده، از سه طرف توسط گذرگاه­های سرپوشیده مردمی و مغازه­ها و از سوی دیگر به­وسیله کلیسای تاریخی متعلق به قرن دوازدهم، احاطه شده است. پله­های مقابل کلیسا فضای بسیار مناسبی برای نشستن و ملاقات­ مردمی ایجاد نموده است. فضای وسیعی که مقابل کلیسا قرار دارد امکان تجمع فروشندگان را می­دهد. همچنین کبوتران میدان که منتظر گرفتن غذا از دستان توریست­ها هستند، نیز منظره بدیعی را در میدان به­وجود می­آورد.

برنامه­ریزی این میدان به­گونه­ای است که هیچ­گاه از شور و حال میدان کاسته نمی­شود و این میدان یکی از نادر مکان­های موفق در طول سال می­باشد. به ­این معنی که همزمان با تغییر فصل­، در برنامه­ریزی رویدادهای جاری در میدان نیز تغییراتی لحاظ می­شود. به­عنوان مثال؛ اجرای موسیقی مذهبی مقابل فضای کلیسا، آرایش فضای میدان و قراردادن یک درخت کریسمس بزرگ در مرکز، از برنامه­های میدان در فصل کریسمس می­باشد. همچنین پیش­بینی محلی برای اسکیت روی یخ در فصل یخبندان، حضور مردم در هوای سرد ماه دسامبر را در این میدان تضمین می­کند.
سیما هاشمی­نیا

اصول میدان­های بزرگ شهری

۱ـ درون و برون میدان
همچنان­که خیابان­ها و پیاده­روهای اطراف یک میدان، تاثیر زیادی بر میزان دسترسی و کاربری آن دارند، ساختمان­های پیرامون میدان نیز به همان اندازه تاثیرگذار هستند. تصور کنید یک کتابخانه عمومی در یک ضلع میدان قرار دارد به طوری که درب­های کتابخانه به داخل میدان باز می­شوند؛ مردم در محوطه کتابخانه (میدان) و روی پله­ها ­نشسته و مطالعه می­کنند و همچنین اتاق مطالعه بچه­ها می­تواند ارتباط مستقیمی با فضای میدان داشته باشد. این ساختمان حتی می­تواند یک کتابفروشی، یک کافه یا … نیز باشد. بنابراین لازمه فعال و سرزنده بودن فضای درونی یک میدان، صمیمی و پرجنب و جوش بودن فضای بیرونی میدان است.

۲ـ ایجاد جذابیت و انگیزه برای حضور مردم
هر میدان شهری بزرگ، مکان­های متنوعی درون خود دارد که می­توانند ایجاد انگیزه و کشش کنند. این جاذبه مکانی می­تواند از هر نوعی باشد؛ کافه­های روباز، آبنماها، مجسمه یا حتی یک رویداد که در میدان رخ می­دهد. ضرورتی ندارد رویدادها و جذابیت­ها در مقیاسی بزرگ باشند، در حقیقت، برخی از بهترین میدان­های شهری جاذبه­های متعدد کوچکی در خود دارند که موجب سرزندگی و رونق میدان و گذران زندگی مردم در طول روز می­شود.

۳ـ ترافیک عبوری و پیاده
از جمله عوامل توفیق میدان­ها، سهولت دسترسی به آنها است. بهترین میدان­ها در جهان همیشه آنهایی هستند که به­آسانی و حتی پیاده نیز قابل دسترسی می­باشند. خیابان­های اطراف باریک و ترافیکی عبوری آرامی دارند. محل­های عبور عابران پیاده­ کاملا مشخص هستند و نورها برای عابران پیاده و نه وسایل نقلیه ­ تنظیم شده­اند. درواقع، میدانی که توسط خطوط پرسرعت ترافیکی احاطه شود، از مسیرهای پیاده جدا شده و از ویژگی اساسی­ حضور دائم انسان محروم می­شود.

۴ـ طراحی انعطاف­پذیر
همانند هر فضای عمومی خوب، استفاده از فضای میدان در طی روزها، هفته­ها و سال­ها تغییر می­کند. با وجود این، تعداد خیلی کمی از انواع میدان­ها طوری طراحی می­شوند که قابلیت انعطاف­پذیری در زمان­های مختلف را داشته باشند. از این­رو گاه مسئولان مجبور به تغییر فضای میدان می­شوند. رعایت برخی نکات مربوط به شرایط زمانی به­خصوص فصل­ها در طراحی و اینکه چه عناصر و المان­هایی در کدام فصل از سال سبب ایجاد هدف و انگیزه در شهروندان برای حضور در فضای میدان خواهند شد، سبب رونق و کارآمدی بیشتر میدان در تمام مدت سال خواهد بود.

۵ـ مدیریت: عمده­ترین رویکرد
سیالیت و تغییر درفضای میدان­ از عواملی هستند که سبب می­شوند مردم به دفعات به آن­ محل مراجعه کنند. یکی از روش­های تحقق چنین اهدافی، به کارگیری مدیریتی است که مهم­ترین رویکرد آن افزایش سرزندگی و حضور مردم در میدان است. یک مدیریت کارآمد، با آگاهی از روش­های ایجاد احساس آرامش و امنیت در میدان و همچنین ثبات و نگهداری آن در جهت رسیدن به این اهداف کوشش می­کند.

۶ـ ایجاد تصویر ذهنی و هویت
از نظر تاریخی، میدان­ها کانون­های اصلی اجتماعات مردمی بوده و حتی گاهی وجود یک میدان در شهر، هویتی خاص به آن شهر داده است. عناصر و المان­های موجود در میدان­، از عوامل ماندگاری موثر در تثبیت تصویر شهر در یادها هستند. امروزه خلق یک میدان که هویت خاصی به شهر ببخشد، چالشی عظیم به حساب می­آید. این چالش زمانی محتوم خواهد بود که میدان­های بزرگ شهری دوباره احیا شوند.

سیما هاشمی­نیا

ماهنامه صنعت ساختمان داریس، شماره ۳۱